Choroby autoimmunologiczne – rodzaje, przyczyny i rozpoznanie

Układ immunologiczny – jaką pełni funkcję?

Układ immunologiczny, czyli inaczej układ odpornościowy, jest złożonym systemem, którego funkcją jest obrona organizmu przed szkodliwym wpływem patogenów (m.in. bakterii, wirusów, grzybów i pasożytów) oraz przed nowotworami. Obejmuje on dwa typy odporności. Pierwszy to odporność nieswoista (wrodzona), w której obronę przed czynnikami chorobotwórczymi stanowi m.in. skóra, flora bakteryjna, ślina, łzy oraz niektóre komórki (m.in. krwinki białe, czerwone i płytki krwi) i białka. Druga, bardziej zaawansowana, to odporność swoista, która zapewnia układowi odpornościowemu wytwarzanie pamięci immunologicznej. Dzięki niej, w przypadku ponownego kontaktu z patogenem, dochodzi do szybkiej i skutecznej odpowiedzi układu odpornościowego organizmu (czyli układ odpornościowy „uczy się” rozpoznawać patogeny i jest w stanie szybko zareagować, gdy zetknie się z nimi ponownie). Do najważniejszych składowych odporności swoistej należą limfocyty B, T oraz wytwarzane przez nie immunoglobuliny (przeciwciała) i cytokiny. Odporność nieswoista jest (w przeciwieństwie do odporności swoistej) rozwinięta już od pierwszych dni życia. Odporność swoistą nabywa się przez całe życie poprzez kontakt z różnorodnymi patogenami, najczęściej wirusami i bakteriami.

W warunkach prawidłowych istnieje tzw. tolerancja układu immunologicznego, dzięki której komórki układu odpornościowego rozpoznają antygeny organizmu jako „własne” i nie wywołują przeciwko nim reakcji immunologicznej. Zaburzenie tej równowagi może prowadzić do nieprawidłowej reakcji, tzw. autoimmunizacji, która bywa przyczyną wystąpienia chorób autoimmunologicznych.

Choroby autoimmunologiczne – czym są?

Przyczyny wystąpienia chorób autoimmunologicznych nie są do końca poznane. Uważa się, iż do ich rozwoju dochodzi pod wpływem działania czynników środowiskowych u osób genetycznie predysponowanych (skłonnych do tego typu chorób). Wiele chorób z autoagresji występuje z większą częstością u kobiet, nie poznano jednak jednoznacznej przyczyny tego stanu. Nieprawidłowe atakowanie przez układ odpornościowy „własnych” antygenów prowadzi do wystąpienia objawów klinicznych i rozwoju tzw. choroby autoimmunologicznej.

Choroby autoimmunologiczne – lista najczęstszych schorzeń

W zależności od zajętych narządów i układów choroby z autoagresji można podzielić na układowe choroby autoimmunologiczne oraz narządowe choroby autoimmunologiczne.

Układowe choroby autoimmunologiczne

Takie, które dotyczą zwykle więcej niż jednego narządu:

• toczeń rumieniowaty układowy (SLE) – charakterystyczna dla tego schorzenia jest wysypka na twarzy chorego, która przypomina skrzydła motyla i nadwrażliwość na światło słoneczne; chorzy często cierpią na owrzodzenia jamy ustnej, zapalenie stawów i zaburzenia funkcjonowania nerek; zwykle stwierdza się u nich obecność przeciwciał przeciwjądrowych,

• twardzina układowa – spowodowana jest nadmiernym odkładaniem się kolagenu w tkankach; do jej najczęstszych objawów należy objaw Raynauda (zwykle pod postacią zblednięcia, a następnie bolesnego zaczerwienienia i zasinienia palców rąk), zaburzenia przełykania (dysfagia) oraz zmiany skórne,

• zespół Sjogrena – zaburzenie wydzielania łez i śliny prowadzące do zespołu suchego oka i suchości w jamie ustnej; często towarzyszą mu objawy ze strony nerek, płuc i objawy neurologiczne,

• reumatoidalne zapalenie stawów – powodujące m.in. zapalenie stawów i naczyń,

• celiakia – zanik kosmków jelitowych związany z ekspozycją na zawarty w niektórych zbożach gluten. Powoduje u chorych zaburzenia wchłaniania składników odżywczych z jelita cienkiego, które mogą prowadzić do niedożywienia i przewlekłej biegunki,

• sarkoidoza – schorzenie, w przebiegu którego obserwuje się obecność ziarniniaków w płucach, powiększenie węzłów chłonnych, jak również objawy oczne (ból oczu i zaburzenia widzenia w przebiegu zapalenia naczyniówki w przebiegu sarkoidozy) czy dermatologiczne (najczęściej zmiany grudkowe w okolicy górnej części twarzy),

Narządowe choroby autoimmunologiczne

Związane z zajęciem konkretnego narządu:

• choroba Hashimoto – przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, którego objawy obejmują nietolerancję zimna, zwiększenie masy ciała, ospałość, suchość skóry i wypadanie włosów,

• cukrzyca typu 1. – prowadzi do zmniejszenia, a następnie całkowitego braku wytwarzania insuliny przez komórki beta trzustki; objawy cukrzycy typu 1. obejmują m.in. nadmierne pragnienie, apetyt i wzmożone oddawanie moczu,

• stwardnienie rozsiane – schorzenie powodujące niszczenie osłonek mielinowych w układzie nerwowym i wystąpienie objawów neurologicznych, m.in. drętwienia kończyn czy zawrotów głowy,

• choroba Crohna – nieswoiste zapalenie jelit, któremu często towarzyszy pojawianie się przetok w jelicie.

Powyżej zostały przedstawione w skrócie jedynie niektóre choroby z autoagresji, najczęściej występujące w populacji. Jeśli podejrzewasz u siebie chorobę autoimmunologiczną lub pojawiły się u Ciebie jakiekolwiek niepokojące objawy – zgłoś się do lekarza, który po dokładnym badaniu podmiotowym (przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego) i przedmiotowym (obejrzeniu Cię, osłuchaniu, opukaniu i zbadaniu dotykiem) właściwie pokieruje dalszą diagnostyką i ewentualnym leczeniem.

Choroby z autoagresji – jak je rozpoznać?

Rozpoznanie choroby autoimmunologicznej bywa często wyzwaniem dla lekarza i może wymagać czasu oraz przeprowadzenia wielu szczegółowych badań. Diagnostykę rozpoczyna się zawsze od wywiadu i badania przedmiotowego, po których lekarz kieruje zwykle chorego na podstawowe badania krwi (m.in. morfologię, OB, czynnik reumatoidalny, poziom glukozy, kreatyniny, TSH, próby wątrobowe, stężenie CRP). Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej nie może wystawić skierowania na badania immunologiczne, dlatego (w zależności od podejrzewanego schorzenia z autoagresji) może skierować chorego do innego specjalisty, najczęściej endokrynologa, reumatologa czy neurologa.

Rozpoznanie choroby autoimmunologicznej wymaga spełnienia określonych kryteriów właściwych dla danej jednostki chorobowej. W zależności od podejrzewanego schorzenia lekarz może zlecić szczegółowe badania, obejmujące m.in. poziom przeciwciał IgG przeciwko cyklicznemu peptydowi cytrulinowemu (anty-CCP), przeciwciał przeciwjądrowych, przeciwciał przeciwko kardiolipinie, antyfosfolipidowych czy przeciwko cytoplazmie neutrofilów. Przydatne w rozpoznaniu chorób z autoagresji są również badania genetyczne.