Obrzęk nóg u osoby starszej – jakie są jego przyczyny?

Czym jest obrzęk?

Obrzęk to objaw, który jest skutkiem przesiąkania płynu z naczynia krwionośnego lub chłonnego, gromadzącego się między komórkami. Prawidłowe naczynie przepuszcza płyn z tkanek do naczynia i na odwrót. W ten sposób tlen i substancje odżywcze są rozprowadzane z krwi do komórek, a z powrotem wchłaniane są produkty przemiany materii i dwutlenek węgla. Jeśli w naczyniach gromadzi się zbyt dużo płynu, zaczyna on wyciekać i powstaje obrzęk, potocznie zwany opuchlizną. Dzieje się tak zazwyczaj w momencie, gdy:

• występuje stan zapalny, w wyniku którego zwiększa się przepuszczalność ścian naczynia,

• rośnie ciśnienie krwi w wyniku zakrzepu lub ucisku, przez co więcej płynu wycieka poza naczynie (typowe dla zakrzepicy, długotrwałego ucisku kończyny),

• cierpisz na chorobę autoimmunologiczną lub chorobę nerek, przez co w organizmie występuje nieprawidłowe stężenie elektrolitów,

• obniża się przepływ w naczyniu wskutek choroby żył lub niewydolności serca.

Obrzęk kończyny ma bardzo wiele przyczyn, które różnią się w zależności od wieku pacjenta oraz jego stanu zdrowia. Większość z nich lekarz może ustalić podczas pierwszej wizyty. Opuchlizna utrzymująca się przez dłuższy czas nie powinna być bagatelizowana.

Co oznacza obrzęk nóg u osoby starszej?

Opuchnięte nogi nie są chorobą, a jedynie objawem różnych schorzeń. U osób starszych mogą być związane z zakłóceniem pracy narządów wewnętrznych. W dodatku organizm seniorów jest znacznie słabszy i w związku z tym przyczyn obrzęków bywa naprawdę mnóstwo.

Niewydolność żył

Wiele osób powyżej 60. roku życia boryka się z przewlekłą niewydolnością żylną kończyn dolnych, wskutek której powstają opuchnięcia oraz żylaki. Schorzenie częściej dotyka kobiety i objawia się uczuciem ciężkości nóg, obrzękiem, widocznymi uwypukleniami skóry w miejscach ucisku ubrań lub opuchniętymi stopami. Do innych objawów można zaliczyć silne skurcze łydek, występujące głównie w nocy.

Zakrzepica żył głębokich

Zakrzepica żył to inaczej zakrzep żył głębokich, który blokuje w nich przepływ, zazwyczaj właśnie w kończynie dolnej. Najbardziej zagrożone są osoby powyżej 60. roku życia z chorobami współistniejącymi. Objawy to: ból nóg, obrzęk, owrzodzenie skóry. Czasami choroba przebiega bezobjawowo, przez co może dojść do powikłań w postaci oderwania się skrzepu i umiejscowienia się go w płucach, sercu lub mózgu. Wówczas dochodzi do zawału serca lub zatorowości płucnej. Aby zapobiegać chorobie, seniorzy powinni unikać długotrwałego bezruchu i poświęcić więcej czasu na aktywność fizyczną.

Reumatyzm

Reumatyzm powoduje przewlekłe zapalenie stawów. Osoby starsze są szczególnie narażone na tę chorobę. Jednym z objawów reumatyzmu są opuchnięte stawy. Do powstania obrzęku dochodzi na skutek nagromadzenia się zbyt dużej ilości płynu wokół stawu, przez co staje się on znacznie opuchnięty i bardzo dotkliwy. Poza opuchlizną reumatyzmowi towarzyszą takie objawy, jak: silny ból stawów, guzki reumatoidalne na palcach, chroniczne zmęczenie, rozdrażnienie, stany depresyjne.

Niewydolność serca

Obrzęki związane z niewydolnością serca u osób starszych pojawiają się głównie na nogach. Mają podłoże w niewydolności krążenia oraz w upośledzonym odpływie krwi z obwodu do serca, co skutkuje zastojem w żyle głównej. W efekcie dochodzi do podwyższonego ciśnienia w żyłach i powstawania przesięków płynu. U osób starszych leżących obrzęki pojawiają się głównie w okolicy krzyżowo-lędźwiowej.

Zaburzenie procesów metabolicznych

Z wiekiem ludzki organizm jest coraz słabszy i dochodzi do spowolnienia i nieprawidłowości w procesach metabolicznych oraz nieprawidłowości w syntezie i stężeniu białek i elektrolitów w organizmie. Dodatkowo często ma miejsce niewydolność nerek, nasilająca ten stan.

Obrzęk miejscowy – co to oznacza?

Obrzęk nóg nie zawsze oznacza poważniejszą chorobę. Jeśli jest niewielki, występuje w jednym miejscu i obejmuje mały odcinek skóry, mowa o obrzęku miejscowym.

Opuchlizna miejscowa może być spowodowana:

• reakcją alergiczną, której towarzyszy wysypka i swędzenie,

• reakcją zapalną w wyniku ukąszenia przez owada, oparzenia słonecznego lub choroby autoimmunologicznej,

• zrostami pooperacyjnymi,

• zwapnieniem kości,

• obrzękiem naczynioruchowym, spowodowanym najczęściej przyjmowaniem leków.

Czasami obrzęk miejscowy obejmuje cały narząd, przez co organ przestaje prawidłowo funkcjonować i zwiększa swoją objętość. Może być to bardzo groźne dla życia, szczególnie jeśli mowa o obrzęku mózgu, płuc czy krtani.

Czy obrzęk nóg może być niebezpieczny?

Każdy obrzęk, a zwłaszcza kończyn dolnych, może być niebezpieczny dla osób starszych. Szczególny niepokój powinny budzić sytuacje, takie jak:

• obrzęk łydki z towarzyszącym bólem, sygnalizujący zakrzepicę żył głębokich,

• nadmierny obrzęk po ukąszeniu owada, wywołujący reakcję alergiczną; oprócz obrzęku alarmujące są wówczas duszności i nagłe osłabienie,

• opuchlizna, której towarzyszą zmiany skórne, takie jak: wysypka, grudki, stwardnienia podskórne,

• silny obrzęk kończyny dolnej po urazie – może świadczyć o złamaniu, zwichnięciu lub uszkodzeniu stawu,

• odgłosy chrupania w stawach, szczególnie kolanowych, połączone z opuchlizną.

Czasami powodem obrzęku nóg u osób starszych jest po prostu zła dieta. Seniorzy potrzebują odpowiedniego odżywiania. Dania muszą zawierać dużo warzyw, owoców oraz pełnowartościowego białka. Warto też zadbać o prawidłową masę ciała; otyłość sprzyja obrzękom nóg, ponieważ mięśnie seniora nie są na tyle silne, by dźwigać dodatkowy ciężar.

1. J. Łuczak, J. Kozikowska, Obrzęk limfatyczny – patomechanizm, podział, zasady leczenia, „Przewodnik Lekarza” 2001, nr 4 (5), s. 48–54.
2. O. Gultig, A. Miller, H. Zoltzer, Limfologia, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.