Gruźlica – co to za choroba? Objawy i sposoby leczenia

Gruźlica – co to za choroba? Jak się można zarazić?

Gruźlicato choroba zakaźna wywołana przez bakterie z gatunku Mycobacterium tuberculosis,czyli prątki gruźlicy. W przeważającej większości rozwija się gruźlica płucna. Znacznie rzadziej stwierdza się przypadki pozapłucnych postaci gruźlicy, np. w obrębie układu nerwowego, moczowo-płciowego, limfatycznego czy skóry. Szacuje się, że stanowią one niespełna 9% wszystkich przypadków gruźlicy. Zgodnie z danymi NIZP-PZH w 2020 r. w Polsce zarejestrowano 3388 zachorowań na gruźlicę. To o 1993 przypadki mniej niż w 2020 r. i 5090 przypadków mniej w porównaniu z 2011 r. Każdy przypadek gruźlicy jest zgłaszany przez lekarza do Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Do zakażenia prątkami gruźlicy dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową przez układ oddechowy. Źródłem zakażenia jest osoba chora prątkująca z płucną postacią gruźlicy. Podczas mówienia, kichania, kasłania, śmiania się wydziela niewielkie kropelki. Gdy unoszą się one w powietrzu, istnieje ryzyko przedostania się ich drogami oddechowymi do pęcherzyków płucnych. To właśnie w tych strukturach budujących płuca ma miejsce zakażenie.Z tego ogniska drogą limfy i krwi mogą przedostać się do wszystkich narządów i tkanek.Do innych chorób zakaźnych, które szerzą się drogą kropelkową, należą m.in.: błonica, ospa prawdziwa czy odra – choroba głównie wieku dziecięcego. Sporadyczne są przypadki zakażeń prątkami gruźlicy innymi drogami – pokarmową poprzez skażony pokarm czy przez uszkodzoną skórę lub błony śluzowe. 

Gruźlica – objawy chorobowe

Zakażenie prątkami gruźlicy nierzadko przebiega bezobjawowo i pozostaje w uśpieniu do momentu zaistnienia czynników aktywujących je, które można podzielić na:

• czynniki zewnętrzne, np. biedę, stały kontakt z chorą osobą,

• czynniki wewnętrzne, np. obniżenie odporności w wyniku zakażenia HIV, leczenia immunosupresyjnego czy uzależnienia.

W zależności od tego, którego układu/narządu dotyczy gruźlica, chorobie towarzyszą inne dolegliwości. Przyjrzyjmy się bliżej objawom najczęściej występującej postaci, czyli gruźlicy płucnej. Choroba ma przewlekły charakter. Początkowo towarzyszą jej objawy mało charakterystyczne – podwyższona temperatura ciała (głównie w godzinach popołudniowych i wczesnowieczornych), ogólne osłabienie, brak apetytu, spadek masy ciała, nocne poty, łatwe męczenie się. Wraz z zaawansowaniem choroby pojawiają się: kaszel z odkrztuszaniem śluzowej lub śluzowo-ropnej plwociny, duszności, ból w klatce piersiowej. Zdarza się, że chory odkrztusza plwocinę z krwią (krwioplucie), a w skrajnych przypadkach mają miejsce krwotoki płucne.

Gruźlica – na czym polega leczenie?

W przypadku podejrzenia gruźlicy zaleca się wykonanie RTG klatki piersiowej. Jeśli zmiany na radiogramie wskazują na możliwość występowania gruźlicy (zwapnienia płuc czy zmiany włókniste w płucach), chorego kieruje się na dalszą diagnostykę. Pobierana jest plwocina na badania bakteriologiczne. Alternatywą jest przeprowadzenie testów IGRA, opartych na wydzielaniu interferonu γ przez limfocyty T. W przypadku kobiety w ciąży i dzieci do lat 16 test z krwi oparty na pomiarze wydzielanego interferonu γ powinien być wykonany jako pierwszy, aby ewentualnie nie przeprowadzać RTG płuc z uwagi na potencjalną szkodliwość wykorzystywanego w nim promieniowania jonizującego. Odczyn tuberkulinowy, skórny test tuberkulinowy, w którym podaje się śródskórnie tuberkuliny, nie różnicuje zakażenia prątkami od obecności choroby, przez co nie jest miarodajnym narzędziem. 

Leczenia gruźlicy opiera się na długotrwałej kuracji z użyciem antybiotyków i chemioterapeutyków – leków przeciwgruźliczych. Zwykle terapię rozpoczyna się w warunkach szpitalnych. W ramach leczenia wyróżnić można dwa etapy:

• fazę wstępną z użyciem ryfampicyny, pirazynamidu, izoniazydu, etamputolu – trwa 2 miesiące, służy intensywnej eliminacji jak największej ilości bakterii, żeby zapobiec rozwojowi oporności na lek,

• fazę kontynuacji z użyciem ryfampicyny i izoniazydu – trwa 4 miesiące, służy zabiciu pozostałych bakterii.

W przypadku opornych na antybiotyki szczepów bakteryjnych leczenie ulec może znacznemu wydłużeniu. Jeśli w przebiegu choroby doszło do nieodwracalnych zmian w płucach, konieczne okazać się może leczenie chirurgiczne.

W jaki sposób zapobiegać gruźlicy?

Skutecznym sposobem zapobiegania gruźlicy jest poddanie się szczepieniu. W Polsce zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych szczepienia przeciwko gruźlicy należą do grupy szczepień obowiązkowych, finansowanych z Narodowego Funduszu Zdrowia. Stosowana jest szczepionka BCG, która jest żywą szczepionką bakteryjną. Składnikiem aktywnym jest pozbawiona zjadliwości odmiana prątka bydlęcego. Szczepionkę stosuje się śródskórnie.

Szczepienie przeciwko gruźlicy powinno być przeprowadzone przed wypisaniem noworodka z oddziału noworodkowego, a najlepiej w ciągu 24 godzin od urodzenia. U noworodków urodzonych przedwcześnie wykonuje się je po przekroczeniu 2000 g masy ciała. Szczepienie przeciwko gruźlicy w pozostałych przypadkach jest szczepieniem zalecanym, którego koszty należy pokryć na własną rękę. 

Poza szczepionką profilaktyka gruźlicy opiera się na szybkiej identyfikacji osób chorych i objęciu ich odpowiednim leczeniem. Podkreślić trzeba, że podczas prątkowania poddaje się chorego izolacji, by zminimalizować rozpowszechnienie się bakterii. Nieodłącznym elementem profilaktyki gruźlicy jest ograniczenie przebywania w miejscach zatłoczonych, dbałość o higienę osobistą, zdrowy styl i prawidłowe warunki życia, pracy i wypoczynku.