Nadmiar kwasu foliowego – konsekwencje zdrowotne

Kwas foliowy – jakie ma znaczenie dla zdrowia? 

Kwas foliowy, a właściwie witamina B9, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ma kluczowe znaczenie dla układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Niezwykle ważny wpływ kwas foliowy ma na rozwój płodu. Witamina B9 jest niezbędna do procesu tworzenia komórek organizmu i kształtowania się cewy nerwowej. To jedna z witamin, której organizm ludzki nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie, dlatego musi być dostarczany w formie pożywienia. Podstawowym i najbogatszym źródłem kwasu są zielone warzywa liściaste, m.in.: szpinak, jarmuż, brokuł, sałata, kapusta, brukselka, natka pietruszki. Witamina B9 występuje również w roślinach strączkowych, owocach cytrusowych, drożdżach, produktach zbożowych. Bogatym źródłem kwasu foliowego są produkty odzwierzęce, m.in. jajka, wątroba, i ryby (szczególnie tuńczyk).

Normy zapotrzebowania na kwas foliowy

Zapotrzebowanie na kwas foliowy jest różne w zależności od wieku, płci i nawyków żywieniowych. Codzienne normy rozkładają się następująco:

• niemowlęta i dzieci do 9. roku życia – 0,07–0,105 mg;

• dziewczęta od 10. do 18. roku życia – 0,19–0,22 mg;

• chłopcy od 10. do 18. roku życia – 0,20–0,24 mg;

• kobiety do 60. roku życia – 0,29 mg;

• kobiety powyżej 60. roku życia – 0,32 mg;

• kobiety w ciąży – 0,45 mg;

• kobiety karmiące piersią – 0,53 mg;

• mężczyźni do 60. roku życia – 0,30 mg;

• mężczyźni powyżej 60. roku życia – 0,34 mg.

Pełnowartościowa dieta uwzględniająca produkty bogate w kwas foliowy pokrywa jedynie 25% dziennego zapotrzebowania organizmu na witaminę. Zawartość witaminy B9 w produktach naturalnych jest również niestabilna z uwagi na szkodliwe działanie promieniowania UV, pH środowiska i wysokie temperatury powietrza. Zawarte w roślinach foliany są wrażliwe na działanie tych czynników i nietrwałe. Niszcząco na kwas foliowy działa również obróbka termiczna warzyw, w wyniku której warzywa tracą nawet 70% folianów. Natomiast pogorszenie wchłanialności witaminy B9 wynika z czasu przechowywania produktów spożywczych, przyjmowanych leków i stosowanych używek, m.in. palenia papierosów, częstego picia alkoholu. Niewystarczająca wchłanialność i zbyt niski poziom kwasu foliowego w organizmie jest podstawą do zalecenia suplementacji środków farmaceutycznych. Syntetyczna witamina B9 w przeciwieństwie do źródeł naturalnych nie tylko wykazuje większą trwałość, ale też wchłanialność.

Skutki uboczne nadmiaru witaminy B9

Nadmiar kwasu foliowego podobnie jak niedobór jest szkodliwy dla organizmu i grozi poważnymi skutkami zdrowotnymi. Część naukowców jest zdania, że długotrwała, nadmierna suplementacja preparatów z kwasem foliowym może przyczyniać się do rozwoju nowotworu odbytnicy i zaburzeń funkcji poznawczych mózgu. Natomiast inne źródła podają, że nadmiar witaminy B9 w organizmie, ale pochodzącej z produktów naturalnych, obniża ryzyko zachorowania na nowotwór trzustki. Kwas foliowy jest ściśle powiązany z funkcjonowaniem układu nerwowego. Dlatego nadmierna suplementacja witaminy B9 przez dłuższy czas prowadzi do zaburzeń jego pracy, co objawia się bezsennością i stanami depresyjnymi. Pierwsze dolegliwości wynikające z przedawkowania mogą ujawnić się po kilkunastu dniach i zazwyczaj wskazują na zatrucie. Charakterystycznymi objawami hiperwitaminozy są: biegunka, ból brzucha, nudności, wymioty. Zbyt duża ilość witaminy B9 w organizmie może wywołać również reakcję alergiczną w postaci zmian skórnych, np.: wysypki, czerwonych plam, świądu. 

Badanie poziomu kwasu foliowego we krwi

Jak zbadać niedobór witamin we krwi? Określenie stężenia kwasu foliowego w organizmie polega na badaniu próbki krwi. W przypadku wykrycia niedoboru zalecane jest wzbogacenie diety o produkty będące bogatym źródłem witaminy B9 i konsultacja z lekarzem. Suplementacja środkami farmaceutycznymi powinna przebiegać pod kontrolą specjalisty i przez określony czas. Dawkowanie witaminy na własną rękę może skutkować gromadzeniem się niezmetabolizowanego kwasu we krwi. Szczególnie ostrożna suplementacja witaminy B9 powinna przebiegać w ciąży. Nadmiar kwasu foliowego we krwi matki może prowadzić do wad rozwojowych mózgu płodu i rozwoju insulinooporności w wieku dziecięcym. Kobiety planujące ciążę, będące w ciąży i matki karmiące piersią powinny regularnie wykonywać badania krwi z oznaczeniem witaminy B9 i suplementować kwas foliowy wyłącznie według ścisłych zaleceń lekarza. 

1. K. Sikorska-Zimny, Występowanie oraz wpływ kwasu foliowego na organizm ludzki, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2013, 4, s. 496–501.
2. T. Laskowska-Klita i in., Kwas foliowy – rola w metabolizmie komórki, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2012, 2, s. 144–151.
3. E. Cieślik, A. Kościej, Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93(1), s. 1–7.
4. K. Banyś i in., Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka, „Farmacja Polska” 2020, 76(2), s. 79–87.