Kształtowanie odporności psychicznej 

Badania nad odpornością psychiczną

Pierwsze wzmianki o odporności psychicznej pojawiły się w połowie lat 70. XX wieku i tłumaczyły ją jako umiejętność pozytywnej adaptacji do aktualnie występujących przeciwności. Definicja odnosiła się jednak do ogółu. W latach 90. XX wieku badacze doszli do wniosku, iż za siłę odporności psychicznej odpowiedzialne są doświadczenia okresu dziecięcego. Odporność psychiczna pozostaje w sferze badań, a o konieczności ich prowadzenia przekonują dane statystyczne, wskazujące na wzrost prób samobójczych, nadużywania alkoholu i narkotyków, aktywnej przemocy, diagnozowania różnego rodzaju traum i chorób przewlekłych o podłożu psychicznym.

Czym jest odporność psychiczna?

Literatura psychologiczna przytacza wiele definicji odporności psychicznej, nie wyróżniając jednego uniwersalnego pojęcia. Różnorodne podejście do tematu podkreśla złożoność i niejednoznaczność pojęcia. Odporność psychiczna jest wielowymiarowym procesem osiągania adaptacji do różnych warunków i sytuacji, w których znajduje się człowiek. Odporność jest również rodzajem zdolności zapobiegania szkodliwym skutkom i minimalizowania ich. To także niski stopień wrażliwości na bodźce stresogenne i umiejętność przeciwstawiania się stresowym sytuacjom. Odporność psychiczna to zdolność osiągania pozytywnych celów i wzorców przez ludzi dorastających w tzw. grupach ryzyka, m.in.: doświadczających przemocy, pochodzących ze środowiska ubóstwa, nieotrzymujących wsparcia od bliskich. Odporność psychiczna to również umiejętność życia w zgodzie z własnymi potrzebami i samym sobą, o czym mówi m.in. idea slow life.

Jak sobie radzić ze stresem w trudnych czasach

Jak nie ulec presji trudnych czasów i skutecznie radzić sobie ze stresem, który towarzyszy nam każdego dnia? Odpowiedzi znajdziesz w e-booku przygotowanym we współpracy z...

Zarejestruj się aby pobraćDowiedz się więcej

Uwarunkowania odporności psychicznej

W toku badań nad ludzką psychiką naukowcy zaczęli wyróżniać różne kategorie grup mających bezpośredni wpływ na to, czym jest odporność psychiczna i jak powstaje. Jak podkreślają badacze, rozwój odporności psychicznej nie zależy od jednego czynnika, gdyż jest sumą wielu współzależnych czynników. Uwarunkowania odporności psychicznej sięgają również genetyki, płci, przebiegu porodu, a nawet czynników występujących w okresie ciąży i podatności na nie samej matki. Jednym z najważniejszych czynników sprzyjających rozwojowi odporności psychicznej jest temperament. W okresie dziecięcym, a następnie dojrzewania pełni on funkcje ochronne przed negatywnymi bodźcami, kształtuje daną grupę cech młodego człowiek i wzmacnia odczucia pozytywne. W 1985 roku N. Garmezy zaproponował następujący podział czynników:

• indywidualne – cechy charakteru, jak poczucie humoru, temperament;

• środowisko rodzinne – poziom zaangażowania rodziców w wychowanie dziecka, bliskość emocjonalna członków rodziny, poczucie bezpieczeństwa dziecka, wsparcie, troska, wzajemne zainteresowanie, przekazywanie wzorców zachowania;

• pozarodzinne środowisko społeczne – wsparcie rozwoju dziecka przez instytucje wychowawcze, np. przez szkołę, przedszkole.

Hawkins jako czynniki mające wpływ na kształtowanie odporności psychicznej wymienił m.in.: więzi emocjonalne z rodzicami, wyniki w nauce, rodzaj grupy rówieśniczej, do której przynależy dziecko na etapie rozwoju, przekazywane mu wartości i autorytety, rozumienie i zdolność poszanowania prawa, a także praktykę religijną. Henderson jest zdania, iż wpływ na kształtowanie odporności psychicznej mają: kreatywność, elastyczność jednostki, chęć zdobywania nowej wiedzy i doświadczeń, poczucie własnej wartości, motywacja wewnętrzna, postawa optymistyczna. Złożoność czynników mających wpływ na odporność psychiczną pokazuje, iż nie da się jej po prostu nauczyć, gdyż jest ona złożonym procesem, kształtującym się już od wieku niemowlęcego. Natomiast czynnikiem, na który mamy wpływ, jest środowisko, w którym przebywamy w życiu dorosłym i które bezpośrednio oddziałuje na odporność psychiczną, osłabia ją lub wzmacnia.

Co negatywnie wpływa na odporność psychiczną?

Jak podkreślają psychologowie, negatywny wpływ na odporność psychiczną mają tzw. grupy ryzyka:

• rodzinne – rozwód rodziców, ubóstwo, brak wzorców wychowawczych, niskie wykształcenie rodziców, negatywny i stresowy klimat w rodzinie, przemoc;

• indywidualne – niski poziom inteligencji, używanie substancji psychoaktywnych, stosowanie przemocy wobec innych, brak chęci rozwoju, brak postępów w nauce, negatywna postawa wobec instytucji wychowawczych;

• środowiskowe – przebywanie w środowisku o wysokim bezrobociu, obcowanie z przemocą, relacje z ludźmi o niskim poziomie lub braku edukacji.

O ile stałe przebywanie z czynnikami ryzyka negatywnie oddziałuje na odporność, tak niewielki kontakt i krótkie doświadczenia z owymi czynnikami mają pozytywny wpływ na kształtowanie i wzmacnianie odporności. Kształtują one tzw. charakter obronny i wzmacniają mobilizację, by nie ulegać ich wpływowi. Pomocne w osiągnięciu równowagi są metody relaksacyjne lub ćwiczenia mindfulness, których technika skupia się na umiejętności oczyszczenia umysłu, koncentracji, redukcji stresu.