Czym jest osobowość unikająca i jak sobie z nią radzić?

Osobowość unikająca - schorzenie czy charakter?

Człowiek jest z natury istotą społeczną, więc stronienie od innych nie jest zdrowym objawem. Przyjmuje się jednak, że trwała, głęboko zakorzeniona niechęć do kontaktów międzyludzkich nie jest - jak fobia społeczna - chorobą, lecz zaburzeniem osobowości. Oznacza to, że lęk przed ludźmi, który rozwijał się u danej osoby już od wczesnego dzieciństwa, w dorosłym życiu stanowi integralną cechę jej charakteru, jak introwertyzm czy kreatywność.

Przyczyn rozwoju osobowości unikającej (lękliwej) upatruje się w różnych czynnikach:

• w predyspozycjach genetycznych i biologicznych, które kształtują temperament (niektóre osoby z natury są nieśmiałe, nadwrażliwe, zamknięte w sobie),

• w traumatycznych przeżyciach społecznych z wczesnego dzieciństwa (np. w ośmieszeniu podczas wystąpienia publicznego), często zapomnianych w dorosłym życiu,

• w deficytach miłości i akceptacji, jakich dana osoba zaznała ze strony ważnych dla siebie osób - rodziców, nauczycieli, kolegów z klasy, pierwszych partnerów.

Oczywiście człowiek, który przeżył w młodości silny miłosny zawód, nie staje się z tego powodu osobą lękliwą. Psychologowie są zdania, że osobowość unikająca może (nie musi) ukształtować się wówczas, gdy wystąpi kilka czynników sprzyjających jej rozwojowi. Choć takie zaburzenie nie jest chorobą, w praktyce znacząco obniża jakość życia i utrudnia normalne funkcjonowanie w społeczeństwie.

Czym charakteryzuje się osobowość unikająca?

Każdemu zdarza się czuć niekomfortowo w sytuacjach społecznych - przeżywać tremę, wstyd, obawiać się krytyki czy odrzucenia. U człowieka z osobowością unikającą te uczucia dominują w codziennym życiu i wokół nich organizuje on całą swoją rzeczywistość. Obraca się w bardzo wąskim kręgu osób, wśród których czuje się bezpiecznie. Zazwyczaj jednak unika kontaktów z ludźmi. Niechętnie nawiązuje nowe znajomości, jest powściągliwy w relacjach z kolegami z pracy, sąsiadami, a nawet z bliskimi. Może sprawiać wrażenie osoby chłodnej, zdystansowanej, ale tak naprawdę jego postawa wynika z obawy przed narażeniem się na śmieszność, porażkę, brak akceptacji.

Człowiek z osobowością lękliwą ma niską samoocenę - czuje się nieatrakcyjny, nieprzystosowany. Właśnie dlatego w kontaktach społecznych jest zwykle zakłopotany, niepewny siebie. Nieustannie się kontroluje i jest nadwrażliwy na krytykę. Często nadinterpretuje przy tym zachowanie innych osób (np. ma wrażenie, że wszyscy mu się przyglądają). Związany z tym dyskomfort jest tak ogromny, że rezygnuje z wielu aktywności, a w konsekwencji ogranicza swój rozwój i utwierdza się w przekonaniu o własnej bezwartościowości.

Osobowość unikająca wiąże się z dotkliwym przeżywaniem społecznej samoizolacji. W gruncie rzeczy bowiem człowiek lękliwy nie chce być samotny. Przeciwnie, spragniony jest bliskości i akceptacji otoczenia. Niestety, bardzo trudno jest mu zaskarbić sobie czyjąś sympatię. Jego postawa bowiem sprawia, że postrzegany jest jako podejrzliwy, pełen zahamowań, a nawet oceniający. Czasem też staje się zupełnie „niewidoczny” dla innych. W efekcie taka osoba zwykle jest samotna, co staje się powodem jej cierpienia, które może przerodzić się w depresję czy fobię społeczną.

Jak sobie radzić z osobowością unikającą?

Zaburzenia osobowości nie są chorobami, które - tak jak np. wspomnianą fobię społeczną - można leczyć farmakologicznie. Nie oznacza to jednak, że człowiek z osobowością lękliwą skazany jest na samotność i życie z zaniżonym poczuciem własnej wartości. Jeśli czujesz, że dotyczą cię wyżej opisane problemy, możesz zgłosić się na psychoterapię.

Najbardziej pomocna w przypadku osobowości unikającej jest terapia grupowa. Pozwala ona na ćwiczenie umiejętności społecznych w bezpiecznych warunkach, bo w obecności wykwalifikowanego terapeuty i wśród osób, które zmagają się z podobnymi problemami. Dla osoby lękliwej nawet taka forma kontaktu z ludźmi może jednak okazać się zbyt trudna.

Jeśli nie czujesz się gotowy na spotkania w grupie terapeutycznej, w pierwszej kolejności podejmij terapię indywidualną, w której toku możesz między innymi:

• lepiej zrozumieć swoje lęki i związane z nimi zachowania,

• spojrzeć z dystansu na swoje relacje z ludźmi i zrozumieć ich zachowania,

• zbudować samoocenę opartą o prawdziwszy obraz samego siebie.

Terapeuta być może zaproponuje ci doraźne zażywanie leków, które łagodzą wegetatywne objawy lęku społecznego (takie jak np. drżenie rąk, nadmierną potliwość czy rumienienie się, często na samą myśl o spotkaniu z ludźmi). Przede wszystkim jednak w pokonaniu go pomoże ci nowy sposób myślenia o sobie i o osobach w twoim otoczeniu.

1. M. Seligman, E. Walker, D. Rosenhan, Psychopatologia, tł. J. Gilewicz, A. Wojciechowski, Poznań 2003.
2. A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003.
3. T. Millon, R. Davis, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, tł. H. Grzegołowska-Klarkowska, J. Kotlicka, M. Ślósarska, Warszawa 2009.