Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – co to za choroba?

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – jak powstaje?

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit to postać biegunki poantybiotykowej. Do jej rozwoju dochodzi na skutek zaburzenia flory bakteryjnej w jelicie grubym i namnażania się patogenu. Clostridium difficile to beztlenowa, powszechnie występująca w środowisku bakteria. Kolonizacja patogenem występuje również w przewodzie pokarmowym człowieka, szczególnie u noworodków. Wraz z dorastaniem jej poziom w organizmie spada. Ewentualne zakażenie jest niegroźne dla osoby zdrowej, co wynika z naturalnie nabytej odporności. W wyniku przyjmowania antybiotyków spada natomiast odporność organizmu, co stanowi idealne środowisko dla rozwoju patogenu. Szacuje się, że nawet u 25% osób bakteria Clostridium difficile odpowiedzialna jest za powikłania poantybiotykowe w postaci biegunki. Czas wylęgania się choroby nie jest znany, jednak w większości przypadków do kolonizacji bakterii dochodzi już w trakcie antybiotykoterapii.

Do zakażenia Clostridium difficile może dojść na skutek podania nawet jednorazowej dawki leku. Ryzyko rzekomobłoniastego zapalenia jelit wzrasta podczas stosowania następujących antybiotyków: środków z grupy cefalosporyn II i III generacji, fluorochinolonów, klindamycyny, penicyliny, inhibitorów o szerokim spektrum działania.

Pozostałe czynniki ryzyka rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit to:

• korzystanie z publicznych toalet;

• kontakt z personelem medycznym;

• wiek powyżej 65 lat;

• zaburzenia odporności;

• osłabienie po zabiegach chirurgicznych;

• niewydolność krążenia.

Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Objawy rzekomobłoniastego zapalenia jelit najczęściej pojawiają się pomiędzy 5. a 10. dniem od stosowania antybiotyku. Zdarzają się jednak przypadki bardzo wczesnego wystąpienia dolegliwości, bo już w pierwszej dobie antybiotykoterapii, lub opóźnionej reakcji po 10 tygodniach od zakończenia przyjmowania leku. Obraz kliniczny rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest zróżnicowany i zależy od ogólnego stanu zdrowia.

Najczęściej zgłaszane objawy zakażenia bakterią Clostridium difficile to:

• biegunka;

• kurczowe bóle brzucha;

• podwyższona temperatura ciała;

• odwodnienie;

• zaburzenia elektrolitowe, objawiające się drżeniem mięśni, obrzękami, nudnościami, bólem głowy, sennością, osłabieniem.

Ponadto w wynikach analizy laboratoryjnej stwierdza się leukocytozę (wzrost białych krwinek we krwi), co wskazuje na naturalną reakcję obronną organizmu przed aktywną infekcją.

Rozpoznanie rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Diagnostyka rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest złożona. W początkowej fazie polega na dokładnym wywiadzie z pacjentem i ocenie objawów. Następnie przeprowadzana jest laboratoryjna analiza próbki płynnego kału pod kątem obecności bakterii Clostridium difficile. W badaniu stwierdzana jest również ewentualna obecność produktów metabolizmu bakterii i wydzielanych przez patogen toksyn. Diagnostykę uzupełnia endoskopia przewodu pokarmowego. Lekarz może ponadto zlecić tomografię komputerową. Niezbędne jest wykonanie badań krwi z oznaczeniem poziomu leukocytów i kreatyniny.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit wymaga leczenia. Terapia jest prosta, a jej wczesne wprowadzenie prowadzi do szybkiego ustania objawów i poprawy samopoczucia. U większości osób rzekomobłoniaste zapalenie jelit ma charakter epizodyczny. Nawrót stwierdza się u 24% pacjentów. Przyczyną tego stanu może być niewystarczające lub niewłaściwe leczenie pierwszego zakażenia lub ponowny jego rozwój. Objawy zaburzenia flory bakteryjnej jelita grubego pojawiają się od 2 do 4 tygodni od zakończenia leczenia.

Leczenie rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Jeśli do rzekomobłoniastego zapalenia jelit doszło w trakcie antybiotykoterapii, konieczne jest zaprzestanie przyjmowania danego leku. Do leczenia zakażenia bakterią Clostridium difficile najczęściej stosuje się metronidazol i wankomycynę. Mają one działanie przeciwbakteryjne i przeciwpierwotniakowe. Terapia trwa od 10 do 14 dni, w trakcie których nie stosuje się probiotyków. Środki uzupełniające mikroflorę jelit podawane są dopiero po zakończeniu leczenia antybakteryjnego.

Pomimo występowania biegunki w trakcie leczenia rzekomobłoniastego zapalenia jelit nie należy stosować środków przeciwbiegunkowych i hamujących motorykę przewodu pokarmowego. Uniemożliwiają one usunięcie drogą naturalną zalegających w jelitach toksyn.

Duże znaczenie w leczeniu rzekomobłoniastego zapalenia jelit ma dieta. Żywienie w trakcie terapii i kilka tygodni po jej zakończeniu powinno opierać się na produktach lekkostrawnych. Posiłki muszą być spożywane regularnie, a porcje sprzyjać nadmiernemu przejadaniu. Należy zrezygnować z produktów, które wzmagają produkcję bakterii jelitowych i tym samym będą zaburzać działanie antybakteryjne leków. Są to m.in.: warzywa strączkowe, kiszonki, produkty zawierające laktozę i dużą ilość błonnika, niektóre owoce (jabłka, morele, gruszki, winogrona, mango, brzoskwinie, nektarynki, dojrzałe banany), słodycze (również miód) i wyroby cukiernicze z białej mąki. Należy pamiętać o nawodnieniu organizmu. Najlepiej jest sięgać po minimum 2 litry wody dziennie.

1. P. Rajewski i in., Zapalenie jelit o etiologii Clostridium difficile – opis przypadku, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2016, t. 10, nr 3, s. 153–157.