Trichotillomania – objawy, diagnoza i terapia

Trichotillomania – czym jest i jakie są jej objawy?

Trichotillomania to dość rzadkie zaburzenie psychiczne (szacuje się, że zapada na nie około 1–4% populacji) z kategorii zaburzeń nawyków i popędów. Polega na niekontrolowanym, impulsywnym wyrywaniu włosów, co prowadzi do ich znacznej utraty, przez co bywa mylone z łysieniem plackowatym. Zaburzenie to zdecydowanie częściej jest diagnozowane u kobiet (które stanowią nawet do 90% pacjentów), jednak obserwowana dysproporcja niekoniecznie musi mieć odzwierciedlenie w rzeczywistości. Ubytki we włosach u mężczyzn wzbudzają znacznie mniejsze zainteresowanie, w związku z czym łatwiej jest im ukryć zaburzenie. 

Pierwsze objawy trichotillomanii zwykle ujawniają się w okresie wczesnej adolescencji (czyli w przedziale od 11 do 15 lat). Należą do nich:

• nawracające epizody wyrywania sobie włosów (najczęściej w okolicach głowy, ale również m.in. brwi, rzęs, brody, pach czy owłosienia łonowego), które prowadzą do zauważalnych braków w owłosieniu;

• narastające napięcie bezpośrednio podczas wyrywania włosów lub podczas prób powstrzymywania się od tej kompulsywnej czynności;

• zadowolenie, przyjemność lub ulga podczas wyrywania włosów;

• brak związku wyrywania włosów z innymi zaburzeniami psychicznymi;

• istotne cierpienie chorego lub upośledzenie jego funkcjonowania w sferze społecznej, zawodowej lub innej ważnej dla niego.

Wyrywaniu włosów nierzadko towarzyszą inne zrytualizowane czynności, np. drapanie owłosionych obszarów skóry, rozdrabnianie włosów, zwijanie ich lub przechowywanie. U dużej części pacjentów trichotillomania połączona jest z trichofagią, czyli zjadaniem wyrwanych włosów. Ta ostatnia czynność sprawia, że oprócz takich powikłań, jak uszkodzenia skóry czy blizny, może dojść do tworzenia się tzw. kamieni włosowych w układzie pokarmowym, co bez leczenia prowadzi nawet do stanu zagrożenia życia.

Czym są kompulsje?

Głównym objawem trichotillomanii są tzw. kompulsje, znane również jako zachowania kompulsywne, czynności natrętne czy natręctwa ruchowe. Należą do symptomów zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych, uzależnień behawioralnych czy wspomnianych wcześniej zaburzeń nawyków i popędów. Odgrywają ważną rolę m.in. w bulimii, w kompulsywnym hazardzie, w zespole Tourette’a, a nawet w zaburzeniach depresyjnych i lękowych. Można je opisać jako niechciane, powtarzające się czynności, przed którymi chory nie potrafi się powstrzymać. Nierzadko towarzyszą im natrętne myśli (obsesje), które wpływają na motywację do ich powtarzania.

W przypadku trichotillomanii zachowania kompulsywne mogą pojawiać się w różnych okolicznościach. Wielu pacjentów wyrywa włosy świadomie, starając się rozładować narastające napięcie emocjonalne. Inni robią to bezwiednie, np. w czasie rozmowy przez telefon, w pracy czy podczas oglądania telewizji. Niektórzy nawet oddają się wyrywaniu włosów przez sen, kiedy są zupełnie nieświadomi tego, co robią.

Warto przy tym podkreślić, że choć kompulsja ta powoduje ulgę i przyjemność, to samo schorzenie jest źródłem cierpienia, stresu i frustracji. Odbiera pacjentom poczucie kontroli, może zabierać dużo czasu, a na dodatek zmienia wygląd i przyczynia się do rozwoju kompleksów, obniżających poczucie własnej wartości.

Trichotillomania okiem psychodermatologii

Psychodermatologia jest dziedziną nauki, która zajmuje się powiązaniami między stanem skóry a psychiką. Związki te bywają obustronne: stan psychiczny może wpływać na kondycję i zdrowie skóry, choroby dermatologiczne często są zaś źródłem pogorszenia samopoczucia, obniżenia samooceny oraz negatywnych reakcji ze strony otoczenia.

Jakie sytuacje i schorzenia mogą być przedmiotem zainteresowania psychodermatologii? Są to m.in.:

• dermatozy związane ze stanami psychicznymi (pokrzywka stresowa, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry);

• zaburzenia psychiczne przejawiające się jako choroby skórne (np. urojenia o w rzeczywistości nieistniejących problemach ze skórą);

• dermatozy z manifestacją psychiatryczną;

• psychiatryczne skutki uboczne podczas farmakoterapii chorób skóry;

• skórne objawy uboczne u pacjentów leczonych psychiatrycznie;

• zachowania stresowe i emocjonalne, które wpływają na stan skóry, np.: obgryzanie skórek i paznokci, drapanie, nadużywanie alkoholu i nikotyny.

W przebiegu trichotillomanii pojawia się pewnego rodzaju zamknięty krąg: zachowania kompulsywne prowadzą do zmiany wyglądu, ta idzie zaś w parze z nasilającym się stresem.

Przyczyny trichotillomanii

Podobnie jak w przypadku większości zaburzeń psychicznych, nie da się wskazać jednej przyczyny związanej ze wszystkimi przypadkami zachorowań na trichotillomanię. Wśród możliwych źródeł wymienia się m.in.:

• czynniki genetyczne (potwierdzeniem tej tezy może być fakt, że zaburzenie to w 38% diagnozowane jest równolegle u bliźniąt jednojajowych);

• zaburzenia współistniejące, takie jak depresja czy nerwica (wyrywanie włosów jest sposobem na łagodzenie napięcia i nieprzyjemnych emocji);

• wewnętrzny konflikt pomiędzy potrzebą aktywności i niezależności a poczuciem konieczności podporządkowania się sytuacji rodzinnej lub szkolnej;

• urazy psychiczne w przeszłości (przede wszystkim w dzieciństwie);

• brak umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z napięciem (według tej teorii objawy trichotillomanii są rodzajem nieprawidłowego nawyku i wyuczonej reakcji na stres, zwłaszcza gdy w środowisku chorego nie ma przyzwolenia na otwarte wyrażanie emocji).

Trichotillomania – jak wygląda jej leczenie?

Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich zdradzacie symptomy trichotillomanii, w pierwszej kolejności skonsultujcie się z psychoterapeutą. Podczas leczenia tego zaburzenia zwykle wykorzystuje się terapię poznawczo-behawioralną, połączoną z treningiem zmiany nawyków. Aby zapanować nad kompulsywnym wyrywaniem włosów, pacjenci uczą się samoobserwacji i uważności, technik kontroli impulsów oraz metod relaksacji. Pomocne może okazać się także wsparcie społeczne (można rozważyć udział w grupach wsparcia oraz terapię rodzinną), a także oddawanie się aktywnościom motorycznym, które uniemożliwiają wyrywanie i zjadanie włosów. W przebiegu terapii tego zaburzenia czasami stosuje się też farmakoterapię, jednak raczej nie ma ona na celu zmniejszenia objawów behawioralnych (wszelkie wykorzystywanie leków psychotropowych do leczenia trichotillomanii ma charakter eksperymentalny), a poradzenie sobie ze skutkami dermatologicznymi. W związku z tym wykorzystywane są przede wszystkim leki przeciwzapalne i przeciwświądowe.