Badanie glukozy we krwi – jak się do niego przygotować? Jakie są normy?

Co to jest glukoza? Co odpowiada za jej poziom we krwi?

Glukoza jest cukrem prostym, który w ustroju każdego człowieka stanowi podstawowe źródło energii potrzebnej do przemian metabolicznych. Jest dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem w różnych formach:

• cukrów prostych – fruktozy i galaktozy,

• disacharydów – laktozy i sacharozy,

• cukrów złożonych – skrobi, glikogenu i celulozy.

W przewodzie pokarmowym disacharydy i cukry złożone ulegają rozłożeniu na cukry proste, a następnie zostają przetransportowane do krwi. Prawidłowy poziom glukozy we krwi (glikemii) jest regulowany przede wszystkim przez dwa hormony wydzielane przez trzustkę – insulinę i glukagon. Gdy poziom glukozy we krwi wzrasta (np. po posiłku), dochodzi do wyrzutu insuliny produkowanej przez komórki beta. Hormon ten pobudza transport glukozy do wnętrza komórek, a w konsekwencji obniża jej poziom we krwi. To nie jedyna funkcja insuliny. Stymuluje ona również odkładanie tkanki tłuszczowej i proces glikogenogenezy (wytwarzania glikogenu, czyli „magazynu” glukozy) w wątrobie oraz tkance mięśniowej. Zmniejsza natomiast wytwarzanie glukozy poprzez hamowanie procesu glikogenolizy (rozkładania glikogenu) i glukoneogenezy (syntezy glukozy).

Glukagon jest wytwarzany przez komórki alfa trzustki. Gdy poziom glukozy zmniejsza się, dochodzi do wydzielania tego hormonu. Pobudza on wątrobę do wytwarzania glukozy (nasila glikogenolizę i glukoneogenezę) i zwiększenia jej stężenia we krwi. Wyrzut glukagonu może być spowodowany także przez inne czynniki. Należą do nich m.in. stres i wysiłek fizyczny.

Kto powinien wykonać badanie stężenia glukozy?

Zbyt wysoki poziom glukozy we krwi (hiperglikemia) może świadczyć o stanie przedcukrzycowym lub cukrzycy. Badanie przesiewowe w kierunku cukrzycy powinna wykonywać raz na trzy lata każda osoba, która ukończyła 45 rok życia. Bez względu na wiek należy zmierzyć poziom glukozy we krwi również w przypadku:

• nadwagi lub otyłości,

• niskiej aktywności fizycznej,

• stwierdzonej cukrzycy u innych członków rodziny,

• obecności innych chorób układu sercowo-naczyniowego,

• stwierdzenia zaburzeń gospodarki lipidowej, np. podwyższonego stężenia trójglicerydów we krwi.

Musi je wykonać ponadto każda kobieta z zespołem policystycznych jajników, która zmagała się w ciąży z cukrzycą ciążową, która urodziła dziecko o masie ciała przekraczającej 4 kg.

Wskazaniem do niezwłocznego wykonania badania poziomu glukozy we krwi jest również wystąpienie objawów cukrzycy lub hipoglikemii (obniżonej glikemii). O tym, jakie symptomy powinny wzbudzić Twój niepokój, przeczytasz w dalszej części artykułu.

• Sprawdź również, jakie mogą być przyczyny otyłości.

Jak przygotować się do badania poziomu glukozy we krwi?

Aby wynik oznaczenia stężenia glukozy we krwi był wiarygodny, musisz odpowiednio przygotować się do badania:

• nie modyfikuj diety na kilka dni przed pobraniem krwi;

• do laboratorium zgłoś się na czczo, po 10–16 godzinach od spożycia ostatniego posiłku;

• na badanie zgłoś się rano, najlepiej między godziną 7:00 a 9:00;

• jeżeli przyjmujesz leki, skonsultuj się z lekarzem odnośnie ich zażycia przed pobraniem krwi.

Bardzo istotne jest, aby krew została poddana analizie jak najszybciej, tzn. w ciągu 60 minut od pobrania. Naukowcy udowodnili, że poziom glukozy w próbce krwi zmniejsza się o 5–7% na godzinę.

• Dowiedz się również, jakie owoce o niskim indeksie glikemicznym warto wprowadzić do codziennej diety.

Jaki jest prawidłowy poziom glukozy we krwi?

Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego prawidłowy poziom glikemii na czczo powinien mieścić się w zakresie 70–99 mg/dl [1]. Stężenie glukozy na czczo <70 mg/dl jest określane mianem hipoglikemii, a >99 mg/dl – hiperglikemii.

Wyniki przekraczające powyższą normę upoważniają lekarza do rozpoznania:

• nieprawidłowej glikemii na czczo – gdy jej wartość wynosi 100–125 mg/dL; w takim wypadku konieczne jest wykonanie także testu OGTT (doustnego testu obciążenia glukozą); nieprawidłowa glikemia na czczo to jeden ze stanów przedcukrzycowych,

• cukrzycy – gdy glikemia na czczo w dwóch badaniach wynosi ≥ 126 mg/dl.

Stanem przedcukrzycowym jest również nieprawidłowa tolerancja glukozy, czyli poziom glukozy w 120 minucie testu OGTT wynoszący 140–199 mg/dl.

Do rozpoznania cukrzycy upoważnia także: 

• glikemia przygodna (bez pozostawania na czczo) wynosząca ≥ 200 mg/dl u osoby z objawami cukrzycy, 

• glikemia ≥ 200 mg/dl w 120 minucie testu OGTT,

• poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c ≥ 6,5%, pod warunkiem wykonania oznaczenia metodą certyfikowaną, np. HPLC.

Jeżeli zdiagnozowano u Ciebie cukrzycę, zgłoś się do diabetologa, czyli specjalisty w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu tej choroby. Zleci on dodatkowe testy, m.in. badanie poziomu insuliny czy wskaźnik HOMA. W przypadku rozpoznania u Ciebie cukrzycy typu 2 konieczna będzie również kontrola u okulisty.

Co może oznaczać wysokie stężenie glukozy we krwi?

Podwyższony poziom glukozy we krwi świadczy najczęściej o cukrzycy – chorobie metabolicznej, która może prowadzić do wielu powikłań, w tym do zawału mięśnia sercowego, uszkodzenia narządu wzroku czy nerek. Wyróżnia się dwa główne typy choroby:

• cukrzycę typu 2 – występującą najczęściej u osób zmagających się z otyłością; hiperglikemia jest konsekwencją zmniejszonej wrażliwości komórek na działanie insuliny;

• cukrzycę typu 1 – będącą konsekwencją procesu autoimmunologicznego, w przebiegu którego układ immunologiczny wytwarza przeciwciała przeciwko własnym komórkom trzustki; prowadzi to do niedoboru, a z czasem całkowitego braku insuliny; cukrzyca typu 1 jest najczęściej rozpoznawana u dzieci i młodych dorosłych.

Charakterystycznymi objawami cukrzycy są: nadmierne pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, zmniejszenie masy ciała oraz niekontrolowany apetyt. Jeżeli zauważysz te symptomy u siebie, niezwłocznie zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu.

O czym świadczy zbyt niski poziom glukozy we krwi?

Mimo iż hipoglikemią określa się poziom glukozy niższy niż 70 mg/dl, to jej objawy pojawiają się zwykle dopiero wtedy, gdy glikemia osiągnie wartość <55 mg/dl. Należą do nich:

• drżenie kończyn,

• nadmierne pocenie się,

• mdłości,

• kołatanie serca,

• zawroty głowy,

• silne uczucie głodu,

• dyskomfort w nadbrzuszu.

Nie bagatelizuj tych symptomów! Hipoglikemia jest stanem zagrażającym życiu. Może prowadzić do wystąpienia drgawek, śpiączki, a nawet śmierci. Jeśli to możliwe, zmierz poziom glikemii z palca i wypij słodzony napój, a następnie skonsultuj się z lekarzem rodzinnym. Jeśli objawy nie mijają, zadzwoń po pomoc pod numer 999 lub 112.