Nawracające afty – bolesny problem dzieci i dorosłych

Czym właściwie jest nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej?

Afty to nadżerki czy wręcz owrzodzenia powstające na powierzchni błon śluzowych w jamie ustnej. Mogą występować pojedynczo bądź w skupiskach. Mają postać owalnych ubytków błony śluzowej pokrytych białawym nalotem (tzw. nalotem włóknikowym). Najczęściej lokalizują się po wewnętrznej stronie policzków, warg oraz spodniej stronie języka. Czasami też rozwijają się na podniebieniu, dziąsłach i dnie jamy ustnej.

Nie sposób przeoczyć afty. Jeszcze zanim ją zauważysz, możesz odczuwać w jamie ustnej delikatne mrowienie lub pieczenie. Po jednej lub dwóch dobach pojawiają się zaczerwienienie albo grudka, które następnie przybierają typowy wygląd afty. Zmiany te bolą. Utrudniają jedzenie, picie, a czasami nawet mówienie. Problem jest szczególnie dokuczliwy, gdy często nawraca.

Jakie objawy towarzyszą nawracającym aftom?

Nawracającemu aftowemu zapaleniu błon śluzowych jamy ustnej towarzyszą zmiany jednego z trzech typów:

• małe afty Mikulicza – zmiany mają średnicę do 10 mm i samoistnie ustępują po maksymalnie 2 tygodniach,

• duże afty Suttona – zmiany mają średnicę 10–20 mm i nawet jeśli ustąpią w ciągu 2 tygodni, to pozostawiają po sobie blizny,

• afty opryszczkopodobne – zmiany mają średnicę zaledwie 1–2 mm i występują w skupiskach liczących nawet 100 nadżerek, ale mimo że goją się nawet przez 3 tygodnie, to nie pozostawiają po sobie blizn.

W przypadku aft Mikulicza i aft opryszczkopodobnych zwykle nadżerkom towarzyszy wyłącznie dyskomfort (pieczenie, ból). Przy owrzodzeniach charakterystycznych dla aft Suttona poza silnym bólem mogą wystąpić też objawy ogólnoustrojowe. Nie zdziw się, jeśli tuż po pojawieniu się zmian w jamie ustnej rozwinie się stan podgorączkowy i osłabienie. Możesz mieć też trudności w mówieniu i połykaniu. Do tego czasami powiększają się węzły chłonne i to do takiego stopnia, że ich obrzęk jest widoczny gołym okiem (na szyi pojawiają się wypukłości).

Jakie są przyczyny nawracających aft?

Przyczyny powstawania aft wciąż nie są jasne. Wiele wskazuje jednak na to, że schorzenie może mieć związek z defektem limfocytów T, czyli białych krwinek odpowiedzialnych za reakcje immunologiczne organizmu. Jak wynika z badań, poziom cytokin prozapalnych (odpowiadających za rozwój stanu zapalnego) przy aftach jest zwykle podwyższony. Tymczasem cytokiny te odpowiadają za różnicowanie limfocytów T, a także za ich migrację do jamy ustnej. W tym wypadku więc schorzenie jest być może konsekwencją nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej.

Ciągle nawracające afty mogą wynikać z nabytej, humoralnej odpowiedzi immunologicznej. To znaczy, że jest to wyuczona reakcja organizmu, polegająca na wzroście liczebności m.in. komórek B, które syntezują i uwalniają przeciwciała odpornościowe.

Inną przyczyną przykrych dolegliwości może być nadreaktywność neutrofilów (komórek układu odpornościowego). Skutkuje to wyrzutem reaktywnych form tlenu.

Nie udowodniono, który defekt jest bezpośrednią przyczyną nawracających aft. Naukowcy podejrzewają natomiast, iż mogą mieć one podłoże genetyczne. Nawracające afty u dzieci diagnozowane są częściej u tych maluchów, których rodzice zmagali się (lub nadal zmagają) z podobnym problemem.

Warto mieć na uwadze, że nawracające nadżerki i owrzodzenia na błonach śluzowych jamy ustnej częściej występują u:

• zakażonych wirusem HIV, dlatego niektórzy sądzą, że afty mogą być jednym z objawów HIV,

• zakażonych bakterią S. sanguis (Gram-dodatnim paciorkowcem zieleniejącym),

• chorych na celiakię,

• zmagających się z chorobą Leśniowskiego-Crohna,

• cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego,

• zmagających się z chorobą Behçeta (układowym zapaleniem naczyń),

• osób z infestacją pasożytniczą przewodu pokarmowego,

• osób z urazami miejscowymi błoń śluzowych jamy ustnej (powstałymi np. podczas szczotkowania),

• kobiet leczonych preparatami zawierającymi progesteron,

• kobiet w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego (wzrasta wówczas poziom progesteronu),

• osób z niedoborami witamin z grupy B (zwłaszcza witaminy B12 i B9) oraz żelaza, dlatego afty mogą być jednym z objawów anemii,

• osób zmagających się z silnym i długotrwałym stresem oraz ze stanami lękowymi.

Jak radzić sobie z nawracającymi aftami w jamie ustnej?

Przy łagodnych zmianach, które nawracają kilka razy w roku, terapia ogranicza się do redukcji stresu, unikania czynników podrażniających śluzówkę jamy ustnej (np. pokarmów alergizujących, stosowania szczoteczki do zębów z twardym włosiem). Lekarz rodzinny lub stomatolog może też przepisać Ci preparat do aplikowania miejscowego, który łagodzi stan zapalny, redukuje ból i wspomaga regenerację tkanki. Mogą być to m.in.: benzydamina, chlorheksydyna, solcoseryl czy wyciąg z szałwii.

W przypadku ciężkich postaci nawracających aft lekarz może zlecić wykonanie podstawowych badań, takich jak morfologia i oznaczenie stężenia żelaza i witaminy B12. Ważne mogą też okazać się wyniki pod kątem obecności pasożytów w układzie pokarmowym czy nietolerancji glutenu.

Poza leczeniem miejscowym w tym wypadku ważna jest terapia ogólnoustrojowa z zastosowaniem:

• sterydów,

• suplementów witaminy A, C, D, witamin z grupy B i żelaza (dlatego warto wiedzieć, jak szybko uzupełnić żelazo w organizmie i zoptymalizować podaż witamin),

• środków immunosupresyjnych,

• środków immunomodulujących.