Co to jest błonica? Przyczyny, objawy, sposoby leczenia błonicy

Co to jest błonica?

Błonica to choroba zakaźna, którą wywołują tlenowe bakterie Gram(+) z gatunku maczugowiec błonicy (z łac. Corynebacterium diphtheriae), a dokładnie wytwarzany przez nie jad – toksyna błonicza. Zakażenie szerzy się przede wszystkim drogą kropelkową – bezpośrednio podczas mówienia, kichania, kasłania oraz pośrednio poprzez zanieczyszczone bakteriami powierzchnie. Bakteria wnika do organizmu przez nos, jamę nosową, kolonizując błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Sporadyczne są przypadki zakażeń przyrannych, czyli wnikania bakterii przez uszkodzoną skórę.

Inkubacja błonicy jest stosunkowo krótka – 2–5 dni. Okres zaraźliwości przedstawia się następująco:

• 2 dni przed pojawieniem się objawów,

• cały okres objawowy,

• kilka, kilkanaście dni po ustąpieniu objawów. 

Błonica u dzieci spotykana jest częściej niż wśród osób dorosłych. Podwyższone ryzyko dotyczy osób niedożywionych, żyjących w niehigienicznych warunkach, o obniżonej odporności. W krajach rozwiniętych dzięki upowszechnieniu szczepień ochronnych zachorowania na błonicę stwierdza się bardzo rzadko. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia z 2017 r. na świecie odnotowano około 9000 zachorowań na błonicę, a w Europie – kilkadziesiąt przypadków. Dowiedz się więcej na temat innych chorób zakaźnych, takich jak: gruźlica, ospa prawdziwa, zakażenia meningokokowe.

Błonica – objawy i postacie choroby 

Błonica może przybrać różną postać:

• błonica ucha lub skóry (występuje bardzo rzadko), 

• błonica nosa (najlżejsza postać, towarzyszą jej niewielkie zmiany błony śluzowej nosa, nadżerki nozdrzy i wargi górnej, wycieki śluzowo-krwiste lub ropno-krwiste),

• błonica krtani (zwana też krupem, dławcem, duszącym aniołem, dotyczy dzieci w pierwszych latach życia, dochodzi do obrzęku i nalotu na strunach głosowych, co prowadzi do zwężenia szpary głośni, w efekcie pojawiają się problemy z oddychaniem – duszność, szczekający kaszel, chrypka, bez odpowiedniej pomocy istnieje ryzyko uduszenia się),

• błonica gardła (tzw. dyfteryt).

Ostatnia postać błonicy występuje najczęściej. Objawami, które jej towarzyszą, są: podwyższona temperatura ciała, ból gardła, trudności w połykaniu, bladość twarzy, mowa kluskowata, przekrwienie błony śluzowej jamy ustnej, obrzmienie węzłów chłonnych podżuchwowych, silnie przylegające, szare, półprzezroczyste zmiany martwicze na migdałkach i gardle. W przypadku ciężkiego przebiegu błonicy pojawia się tzw. szyja prokonsula, określana również szyją cesarza. To znaczne zwiększenie obwodu szyi na skutek obrzmienia okolicznych węzłów chłonnych. Bakterie szerzą się po całym organizmie, czemu towarzyszą: wzrost tętna, zaburzenia pracy serca, porażenie mięśni (zazwyczaj podniebienia i tylnej ściany gardła, co prowadzi do zwracania pokarmów i płynów nosem, mięśni gałkoruchowych, rzadziej mięśni kończyn i twarzy). Zgony w przebiegu błonicy są powodowane głównie niewydolnością oddechową lub krążenia.

Na czym polega leczenie błonicy?

Błonica bezwzględnie wymaga leczenia. Polega ono na podaniu surowicy przeciwbłoniczej, w której znajduje się antytoksyna błonicza. Dawka ustalana jest indywidualnie dla każdego chorego. Drugorzędową rolę odgrywa antybiotykoterapia. Wykorzystywane są przeważnie: erytromycyna, penicylina, metronidazol. Antybiotyki wprowadza się w przypadku jednoczesnego zakażenia gardła innymi bakteriami. W ciężkich przypadkach błonicy krtani dodatkowo konieczne okazać się mogą intubacja lub tracheotomia, które zapewnią drożność dróg oddechowych. Chorzy z zaburzeniami oddechowymi mogą wymagać wspomagania oddychania. W leczeniu błonicy wskazane są odpoczynek oraz nawadnianie się w celu zapewnienia równowagi wodno-elektrolitowej. Objawy grypopodobne można łagodzić środkami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi.

Błonica – kiedy się szczepić?

Skutecznym sposobem zapobiegania błonicy jest poddanie się szczepieniom ochronnym. W Polsce szczepienia przeciwko błonicy należą do grupy szczepień obowiązkowych, które są finansowane z Narodowego Funduszu Zdrowia. Szczepienia na błonicę mają postać złożoną – w jednym preparacie znajdują się szczepionki przeciwko błonicy, krztuścowi i tężcowi. Preparat podawany jest domięśniowo lub podskórnie. Może być podawany jednocześnie z innymi szczepionkami w postaci skojarzonego preparatu lub osobno. Osoby zaszczepione mogą chorować, jednak ryzyko zakażenia jest w ich przypadku znacznie mniejsze, a w razie rozwoju choroby objawy są istotnie mniej nasilone.

Oto jak przedstawia się schemat szczepień przeciwko błonicy:

• w 2. miesiącu życia po ukończeniu 6. tygodnia życia – 1. dawka szczepienia podstawowego,

• po ukończeniu 14. tygodnia życia po 8. tygodniach od poprzedniego szczepienia – 2. dawka szczepienia podstawowego,

• w 5.–6. miesiącu życia po 8. tygodniach od poprzedniego szczepienia – 3. dawka szczepienia podstawowego,

• w 16.–18. miesiącu życia – 4. dawka szczepienia podstawowego,

• w 6. roku życia – 1. dawka szczepienia przypominającego,

• w 14. roku życia – 2. dawka szczepienia przypominającego,

• w 19. roku życia – 3. dawka szczepienia przypominającego.

Szczepionka przeciw błonicy należy do bardzo bezpiecznych. Może dawać łagodne, miejscowe odczyny poszczepienne w postaci zaczerwienienia i bolesności miejsca wkłucia. Niekiedy powoduje łagodne odczyny ogólne, takie jak: podwyższenie temperatury ciała, ból głowy czy uczucie rozbicia, które z reguły ustępują po 24 godzinach.

1. Z. Dziubek, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
2. J. Janocha-Litwin, A. Szymanek-Pasternak, K. Simon, Błonica, „Monografie po Dyplomie” 2020, nr 2. Online: https://podyplomie.pl/monografie-po-dyplomie/34783,blonica (dostęp: 08.12.2022).
3. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2021 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2022. Online: https://www.gov.pl/attachment/d051a2fe-d74b-478c-b155-05f3671ea1d5 (dostęp: 08.12.2022).