Ospa prawdziwa – co to za choroba? Objawy i sposoby leczenia ospy

Co to jest ospa prawdziwa?

Ospa prawdziwa to wirusowa choroba zakaźna o ciężkim przebiegu. Dla jej określenia stosowane są również takie nazwy jak czarna ospa czy ospa naturalna. Czynnikiem etiologicznym są dwie odmiany wirusa ospy prawdziwej – variola minor (ospa mała) lub variola maior (ospa wielka). Ospa prawdziwa wykazuje wysoką śmiertelność w przypadku osób niezaszczepionych, która szacowana jest na 30%. U osób szczepionych wynosi ona około 3%. Każdy przypadek zachorowania na ospę prawdziwą wymaga zgłoszenia do Światowej Organizacji Zdrowia.

Dzięki wprowadzeniu szczepień ochronnych nie tylko zminimalizowano ryzyko zgonu, ale także z czasem całkowicie zwalczono tę chorobę. Wszystko dzięki 10-letniej ogólnoświatowej kampanii szczepień (Intensified Smallpox Eradication Program) przeprowadzonej w latach 1967–1977 na masową skalę przez Światową Organizację Zdrowia. Przed rozpoczęciem kampanii w 1967 roku na świecie występowało 10–15 milionów zachorowań rocznie, z czego 2 miliony chorych umierały. Ospa prawdziwa została uznana za eradykowaną w 1980 roku. Od tego czasu środowisko jest wolne od tego wirusa, lecz jego kolekcje przechowywane są w wybranych laboratoriach na świecie. Dowiedz się więcej na temat innych wirusowych chorób zakaźnych, takich jak ptasia grypa czy choroba bostońska.

Ospa prawdziwa – drogi zakażenia

Choroba szerzy się drogą kropelkową – w sposób bezpośredni lub pośredni. Do zakażenia może dojść podczas kontaktu z osobą chorą, która kicha, kaszle, mówi i rozsiewa w ten sposób wirusa, lub korzystania z akcesoriów zanieczyszczonych unoszącym się w powietrzu patogenem. Ryzyko zakażenia istnieje również podczas kontaktu ze zmianami na skórze chorego, wydzieliną z pęcherzyków.

Z uwagi na wysoką zakaźność i śmiertelność, brak odporności populacji (nie są prowadzone szczepienia), ryzyko dezorganizacji służby zdrowia, trudności w rozpoznaniu choroby na wczesnym etapie i ciężki przebieg ospa prawdziwa uważana jest za niebezpieczną broń biologiczną.W przypadku ataku bioterrorystycznego źródłem zakażenia są wirusy zawarte w rozpylanym aerozolu, a wtórnie osoby zakażone w okresie wysypkowym. Okres zakaźności ospy prawdziwej pokrywa się z okresem występowania zmian skórnych. Chory zakaża do odpadnięcia strupów.

Ospa prawdziwa – objawy

Okres inkubacji wirusa ospy prawdziwej trwa od 7 do 17 dni (średnio 13 dni). Po zakażeniu patogeny lokalizują się w pobliskich węzłach limfatycznych. Po upływie 3–4 dni rozprzestrzeniają się na pozostałe węzły chłonne i szpik kostny, gdzie ulegają namnożeniu. Z reguły nie obserwuje się wówczas objawów chorobowych. Po około 9 dni od zakażenia ma miejsce okres zwiastunowy (prodromalny).

Pojawiają się niecharakterystyczne objawy, takie jak głównie gorączka, uczucie rozbicia, osłabienie, ból mięśni, ogólne złe samopoczucie, dreszcze, wymioty, ból głowy i pleców. Dolegliwości te utrzymują się przez 2–4 dni. Następnie pojawia się w tzw. jednym rzucie, czyli jednocześnie, charakterystyczna plamkowo-grudkowa wysypka, głównie na twarzy i kończynach. W ciągu kilku dni zmienia charakter na pęcherzykowy. Po 10 dniach pojawiają się strupy, które samoistnie odpadają. Zmiany skórne pozostawiają po sobie blizny. W ciężkich przypadkach ospy prawdziwej istnieje ryzyko powikłań, wśród których wymieniane są przeważnie zapalenie mózgu i ślepota. Zgon, jak podano wyżej, dotyczy z reguły osób nieszczepionych.

Ospa prawdziwa – rozpoznanie i leczenie

Do rozpoznania ospy prawdziwej w czasach, gdy istniało ryzyko zachorowania, wykorzystywano hodowle na zarodkach kurzych lub obserwację mikroskopową płynu surowiczego z krost. Rozwój nauk medycznych, jaki dokonał się od tego czasu, zapewniłby inne sposoby rozpoznawania, jak m.in. hodowle na żywych komórkach czy oznaczanie poziomu przeciwciał w surowicy krwi. Leczenie ospy prawdziwej jest problematyczne. Nie opracowano swoistej terapii. Prowadzone jest leczenie objawowe. W łagodzeniu dolegliwości pomocna może być również szczepionka, o ile zostanie podana przed pojawieniem się gorączki.

Szczepienie na ospę prawdziwą

Przed 1980 rokiem w celu uodpornienia ludzi na ospę prawdziwą stosowane były szczepionki, w których wykorzystywano wirusa ospy krowiej, tzw. wirusa krowianki. Patogen ten należy do tej samej grupy, co wirus ospy prawdziwej. Odporność poszczepienna utrzymuje się przez kilka lat. Jednakże w związku z eradykacją choroby decyzją Światowej Organizacji Zdrowia wycofano szczepienia przeciwko ospie prawdziwej. W związku z tym ludność jest obecnie nieodporna na tego wirusa. Po zamachach bronią biologiczną w 2001 roku w USA opracowano nowy typ szczepionek przeciw ospie na drodze inżynierii genetycznej. Szczepienia przyczyniły się do zredukowania przypadków innych chorób zakaźnych, w tym błonicy czy gruźlicy, które niegdyś stanowiły duże zagrożenie zdrowotne.

Ospa wietrzna a prawdziwa

Ospy prawdziwej nie powinno się mylić z ospą wietrzną. Choroby te wywoływane są przez inne wirusy (ospa prawdziwa – wirus ospy, ospa wietrzna – wirus ospy wietrznej lub półpaśca). Ospa prawdziwa różni się od ospy wietrznej umiejscowieniem i wyglądem zmian oraz ciężkością przebiegu choroby. W ospie prawdziwej wszystkie objawy skórne pojawiają się jednocześnie i są zlokalizowane głównie na twarzy i kończynach. W ospie wietrznej zmiany skórne pojawiają się kilkoma rzutami. Początkowo umiejscowione są na tułowiu, a stopniowo rozwijają się na twarzy i kończynach. Przebieg ospy prawdziwej jest znacznie cięższy niż ospy wietrznej, wobec której w dalszym ciągu stosowane są szczepienia ochronne.