Dżuma – co to za choroba? Przyczyny, objawy, sposoby leczenia
Dżuma to choroba bakteryjna, która wykazuje bardzo wysoką zakaźność. Przenoszona jest przez pchły żerujące na chorych gryzoniach, zwłaszcza szczurach. Dziś nie stanowi większego zagrożenia, choć w przeszłości odpowiadała za największe w dziejach świata epidemie. Stały się one motywem przewodnim książki Alberta Camusa Dżuma. Sprawdź, jakie objawy mogą towarzyszyć tej chorobie i na czym polega jej leczenie.
Polecane
Dżuma – co to za choroba?
Dżuma to choroba, dla określenia której stosowane są również nazwy czarna śmierć, zaraza morowa czy mór. Kolor czarny wziął się w nazwie w związku z powstawaniem w przebiegu choroby czarnych lub sinych plam. Kolor czarny wykorzystywany jest również w zwyczajowej nazwie leiszmaniozy – czarna febra. Dżuma to choroba odzwierzęca (zoonoza), którą wywołują bakterie względnie beztlenowe o nazwie Yersinia pestis. Patogen ten jest w stanie przetrwać w środowisku od miesiąca do pół roku. Szerzy się poprzez wektory – pchły, które wcześniej kąsały chore gryzonie (np. szczury, wiewiórki, myszy) – oraz drogą kropelkową (w dżumie płucnej). Bakterie wywołujące dżumę, podobnie jak wąglik czy wirus ebola, z uwagi na swoją wysoką zakaźność zostały uznane za broń biologiczną. W średniowieczu choroba ta odpowiadała za epidemie, obecnie ryzyko dżumy jest znikome. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia każdego roku na świecie odnotowuje się od 1000 do 3000 jej przypadków. Obszary, w których obserwowane są zakażenia, to:
Ameryka Północna – USA (głównie Teksas, Arizona, Oklahoma, Oregon, Nevada), południowo-zachodnia Kanada,
Afryka – głównie rejony południowe i południowo-wschodnie (Madagaskar, Mozambik, Uganda, Tanzania, RPA, Kenia, Zimbabwe, Namibia, Lesotho, Zair, Senegal),
Ameryka Południowa – głównie Boliwia, Peru, Brazylia,
Azja – Chiny, Indie, Indonezja, Iran, Mongolia, Wietnam, Kambodża, Nepal.
Profilaktyka dżumy
Bakteria wywołująca dżumę wykazuje wrażliwość na środki dezynfekcyjne i wysoką temperaturę. Dlatego też podstawą profilaktyki tej choroby jest dbałość o higienę osobistą – częste mycie i odkażanie rąk. W zapobieganiu szerzeniu się dżumy ważne jest unikanie kontaktu z osobami zakażonymi, martwymi dzikimi zwierzętami i sytuacji, w których istnieje ryzyko pogryzienia przez gryzonia. Opracowana została szczepionka przeciw dżumie, jednak nie zapewnia ona 100% ochrony przed chorobą. Wykazuje największą skuteczność w przypadku dżumy dymieniczej, a niewielką w przypadku dżumy płucnej. Chorzy poddawani są izolacji i leczeniu. Dotyczy to także osób z kontaktu, które nie są chore, a zetknęły się z chorymi, z uwagi na szerzenie się zakażenia głównie drogą kropelkową (dla każdej postaci dżumy oprócz płucnej). Aby uniknąć transmisji chorobotwórczych bakterii ze zwierząt dzikich na domowe, powinno się stosować środki przeciw pchłom. W ramach profilaktyki dżumy wskazana jest kontrola liczebności gryzoni – deratyzacja na terenach o złym stanie sanitarnym – a także odpowiednia gospodarka odpadami, co ogranicza gromadzenie się szczurów na terenach zamieszkałych przez ludzi.
Postacie dżumy
Wyróżnia się trzy postacie dżumy – dymieniczą, posocznicową i płucną.
Dżuma dymienicza
Już w ciągu kilku godzin od zakażenia rozwijają się pierwsze objawy. Są one mało charakterystyczne – podwyższona temperatura ciała (powyżej 38°C), rozszerzenie naczyń krwionośnych, poty, dreszcze, ból głowy, osłabienie. Po około 5 dniach od zakażenia obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych – fizjologicznie mają do około 1 cm średnicy, a w wyniku dżumy osiągają nawet 10 cm. Stają się bolesne, miękkie, rozwija się w nich martwica, dochodzi do ich pękania i wycieku cuchnącej treści ropnej. W lekkich przypadkach dżumy dymieniczej objawy ograniczają się do jednej grupy węzłów chłonnych, zazwyczaj jednak zajmowane są kolejne struktury. Powiększeniu ulegają przeważnie węzły chłonne pachwinowe, pachowe i szyjne. Niekiedy obserwuje się również grudkową wysypkę na skórze dłoni i stóp, a dosyć często powiększenie wątroby i śledziony.
Dżuma posocznicowa
Zazwyczaj jest to powikłanie dżumy dymieniczej. Ma dynamiczny i ciężki przebieg. Wiąże się z wysokim ryzykiem zgonu. Bakterie rozprzestrzeniają się po całym organizmie. Zaatakowane zostają jednocześnie najważniejsze narządy. Dżumie posocznicowej towarzyszą takie objawy jak: gorączka, dreszcze, osłabienie, bóle głowy i brzucha, krwotok wewnętrzny lub wstrząs.
Dżuma płucna
Może być zakażeniem pierwotnym (drogą kropelkową, bezpośrednio od chorej osoby) lub wtórnym (dżumowe zapalenie płuc jako konsekwencja dżumy dymieniczej). Dochodzi do ciężkiego, wysiękowego zapalenia płuc. Typowe objawy stanowią gorączka, dreszcze, kaszel, ciężki oddech, ból w klatce piersiowej, ból głowy, osłabienie, czasem odkrztuszanie wodnistej lub krwistej plwociny, duszność, sinica i włóknienie tkanki płucnej. Choroba przyczynia się do niewydolności oddechowej lub krążeniowej, w efekcie czego istnieje ryzyko zatrzymania akcji serca.
Na czym polega leczenie dżumy?
W Polsce osoby chore na dżumę podlegają przymusowemu pobytowi w szpitalu. Leczenie opiera się przede wszystkim na farmakoterapii z wykorzystaniem antybiotyków podawanych pozajelitowo. Bakterie odpowiadające za powstanie dżumy wykazują wrażliwość na takie antybiotyki jak streptomycyna, gentamycyna i chloramfenikol. Dwie pierwsze substancje stanowią tzw. leki pierwszego wyboru. Chloramfenikol to antybiotyk „drugiego rzutu” z uwagi na większe ryzyko działań niepożądanych. W postaciach dżumy płucnej i uogólnionej wykorzystywane są ciprofloksacyna, cefalosporyny i niektóre tetracykliny. Duże znaczenia ma leczenie wspomagające, np. wentylacja płuc czy zachowanie równowagi wodno-elektrolitowej. Niekiedy konieczna może się okazać interwencja chirurgiczna, m.in. w przypadku martwicy tkanek i zropienia węzłów chłonnych.
Rokowanie dżumy
Niepodjęcie leczenia dżumy wiąże się z bardzo wysoką śmiertelnością – przy postaci dymieniczej nawet 80%, a postaci posocznicowej i płucnej prawie 100%. Prawidłowe i odpowiednio wcześnie podjęte leczenie redukuje śmiertelność w postaci dymieniczej do poniżej 5%, a w postaci septycznej i płucnej poniżej 20%.
- K. Chomiczewski, J. Kocik, M. Szkoda, Bioterroryzm. Zasady postępowania lekarskiego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
- C. Duncan, S. Scott, Czarna Śmierć. Epidemie w Europie od starożytności do czasów współczesnych, Bellona, Warszawa 2008.
- Z. Gliński, K. Grzegorczyk, Dżuma nadal jedną z najniebezpieczniejszych chorób, „Życie Weterynaryjne” 2019, t. 94, nr 1, s. 18–24.
Powyższy materiał ma wyłącznie charakter edukacyjno-informacyjny, nie jest poradą lekarską i nie zastępuje konsultacji z lekarzem. Przed zastosowaniem się do wskazówek lub informacji o charakterze specjalistycznym zawartych w Welbi należy skonsultować ich treść z lekarzem. Welbi dokłada najwyższych starań, aby treść publikowanych materiałów był najlepszej jakości, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich zastosowanie bez konsultacji z lekarzem.
