Leiszmanioza – zakaźna choroba tropikalna

Czym jest leiszmanioza?

Leiszmanioza to zakaźna choroba pasożytnicza wywołana przez pierwotniaki z rodziny Leishmania. Patogeny przenoszone są przez samice muchówek Phlebotomus i Lutzomyia. Żywicielami ostatecznymi są ludzie, psy i wolno żyjące gryzonie. Ogniska leiszmaniozy występują na prawie wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Australii, Oceanii i Antarktydy. Wyróżnia się ponad 20 gatunków pasożytów Leishmania, a każdy z nich jest związany z obszarem, na którym występuje. W drodze badań zidentyfikowano m.in następujące izolaty pasożyta: na Cyprze i obszarach Azji – L. donovani, w Bułgarii – Ph. paptosi, Ph. sergenti, Ph. tobbi, w Ameryce Północnej i Południowej – L. chagasi, w Sudanie – L. infantum lub L. archibaldi. Leiszmanioza rozwija się na skutek ukąszenia owada, w wyniku którego do organizmu człowieka lub zwierzęcia przenika pasożyt. Komórki patogenu natychmiast trafiają do tkanek podskórnych oraz naczyń krwionośnych i limfatycznych.

Rodzaje leiszmaniozy i zachorowalność

Wyróżnia się trzy główne odmiany leiszmaniozy objawowej: 

• leiszmanioza skórna – to najczęściej diagnozowana postać zakażenia. Według WHO co roku dotyka nawet 1,5 mln osób. Choroba rozwija się wolno, a pierwsze objawy mogą pojawić się dopiero po kilku miesiącach od ukąszenia owada. Obszary występowania leiszmaniozy skórnej to m.in.: Afganistan, Algieria, Brazylia, Kolumbia, Iran, Arabia Saudyjska, Syria, Tunezja, Pakistan i Peru; 

• leiszmanioza trzewna – to druga pod względem zachorowalności odmiana leiszmaniozy. Według WHO co roku zapada na nią od 300 do 500 tysięcy osób. Ten typ zakażenia występuje w: Bangladeszu, Brazylii, Etiopii, Indiach, Nepalu, Sudanie i krajach basenu Morza Śródziemnego;

• leiszmanioza śluzówkowa – to postać zakażenia, która jest właściwie powikłaniem leiszmaniozy skórnej i może rozwinąć się nawet 10 lat później. Najczęściej diagnozowana jest w Brazylii, Boliwii i Peru. 

Rzadziej diagnozowaną odmianą choroby jest leiszmanioza zapalna węzłów chłonnych. To postać charakteryzująca się dość łagodnym przebiegiem, bez objawów ogólnoustrojowych i o bardzo dobrym rokowaniu. Każda z pozostałych, objawowych odmian leiszmaniozy może przebiegać w postaci ostrej, umiarkowanej lub łagodnej.

Objawy leiszmaniozy

W przebiegu leiszmaniozy skórnej, nazywanej potocznie wrzodem wschodnim, w miejscu ukłucia powstaje niewielka, swędząca plamka, przypominająca zwykłe ugryzienie komara. Z czasem zamienia się w bolesny guzek z wyraźnie oddzielonym, wałowatym brzegiem. Zmiana może mieć wielkość od 4 mm do nawet 5 cm. W przypadku wielokrotnych ukąszeń guzki są mnogie. W ostatnim stadium tworzy się wrzód pokryty strupem, którego gojenie następuje stopniowo, po czym w jego miejscu pozostaje przebarwiona blizna. W przebiegu ostrego zakażenia może on dać początek zmianom martwiczym. U niektórych pacjentów nawet po wielu latach od pierwotnego zakażenia może dojść do nawrotów objawów skórnych. 

Leiszmanioza trzewna objawia się dolegliwościami ogólnoustrojowymi. Patogen zajmuje wątrobę, śledzionę, migdałki, krtań, węzły chłonne, a nawet szpik kostny. W pierwszej fazie zakażenia pojawia się silny ból głowy. Następnie dochodzi do rozwoju wysokiej gorączki i dreszczy. Może dojść do hiperpigmentacji, czyli zaciemnienia koloru skóry chorego. U niektórych pacjentów rozwija się wysypka grudkowa na twarzy i szyi. Wraz z rozwojem zakażenia występują wymioty, krwawienia z nosa i kaszel. Aż w 95% przypadków postać trzewna stanowi zagrożenie życia. 

W przebiegu leiszmaniozy śluzówkowej dochodzi do rozwoju rozległych zmian na błonach śluzowych jamy ustnej, gardła, krtani, tchawicy, zatok przynosowych, nosa i oskrzeli. W badaniu obrazowym widoczne są liczne owrzodzenia, ziarniaki i nadżerki, które z czasem powiększają się i naciekają. Ta postać leiszmaniozy niszczy zdrowe tkanki, prowadząc do ich zniekształcenia, niedrożności i zaniku. W konsekwencji powstają powikłania w postaci zmiany głosu, utrwalonej chrypki, niedrożności zatok i zaniku przegrody nosowej. 

W przebiegu postaci zapalnej węzłów chłonnych pasożyt zajmuje węzły chłonne szyjne, podżuchwowe, podbródkowe i nadobojczykowe, powodując ich powiększenie.

Leczenie i profilaktyka zakażenia leiszmaniozą

Diagnostyka zakażenia jest złożona, a jej celem jest wyizolowanie patogenu z materiału pobranego od pacjenta. Niezbędne jest więc pobranie wymazów, zeskrobin ze skóry i próbek tkanek do biopsji. Diagnostykę uzupełniają badania obrazowe i laboratoryjne oraz testy skórne. Leczenie leiszmaniozy zależy od odmiany choroby i intensywności przebiegu zakażenia. Zazwyczaj terapia ma charakter złożony i opiera się na stosowaniu kilku metod, m.in.: farmakoterapii, krioterapii, laseroterapii, łyżeczkowania lub wycinania zmian skórnych oraz miejscowego leczenia ciepłem. W przeciwieństwie do innych groźnych chorób tropikalnych, np. dżumy czy silnie zaraźliwej gorączki krwotocznej eboli, chory na leiszmaniozę nie musi pozostawać w izolacji. 

Profilaktyka polega na noszeniu odzieży z długimi rękawami i nogawkami oraz regularnym stosowaniu środków odstraszających komary. Bardzo ważne jest również używanie moskitiery i siatek ochronnych w oknach. Zaleceń tych powinny szczególnie przestrzegać osoby podróżujące do krajów częstych zakażeń.