Czym jest zespół metaboliczny? Rozpoznanie, skutki, leczenie

Co to jest zespół metaboliczny?

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zespół metaboliczny jako współwystępowanie wielu czynników ryzyka pochodzenia metabolicznego, które sprzyjają rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2 [1].

Cechy zespołu metabolicznego to: 

• otyłość brzuszna;

• BMI > 30 kg/m2;

• dyslipidemia (zaburzenia gospodarki lipidowej organizmu);

• wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze lub nadciśnienie;

• stan przedcukrzycowy lub cukrzyca typu 2;

• hipertrójglicerydemia (podwyższony poziom trójglicerydów we krwi);

• obniżenie stężenia cholesterolu frakcji HDL.

Chociaż pojęcie zespołu metabolicznego ewoluowało na przestrzeni lat i było przedmiotem wielu badań, jednoznaczna przyczyna problemu nie jest znana. Próby wyjaśnienia patologii koncentrują się na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy do powstania zespołu metabolicznego prowadzi jeden czynnik czy jest ich więcej. Obecny stan wiedzy medycznej wskazuje na współzależność kilku patologii. U podłoża rozwoju zespołu metabolicznego leżą również predyspozycje genetyczne, czynniki środowiskowe, np.: dieta, aktywność fizyczna, ogólny stan zdrowia, wiek, choroby przewlekłe (głównie zaburzenia hormonalne).

Skutki zespołu metabolicznego

Zespół metaboliczny 2-krotnie zwiększa ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych i aż 5-krotnie ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Jest również jedną z głównych przyczyn śmiertelności ogólnej z przyczyn sercowo-naczyniowych. Jak wskazują eksperci, zgony pacjentów chorujących na schorzenia sercowo-naczyniowe z podłożem ZM występują nawet 5,5-krotnie częściej. Badania również dowiodły, że u pacjentów w wieku 35–70 lat zespół metaboliczny aż 3-krotnie zwiększa ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu [2].

Zespół metaboliczny – kryteria rozpoznania i leczenie

Zespół metaboliczny z racji wieloprzyczynowości i złożoności różnych chorób jest trudny do rozpoznania. Diagnostyka opiera się na wynikach badań, które zostały uporządkowane w kryteria. System ten został opracowany przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Europejską Grupę Badań Insulinooporności (EGIR), Międzynarodową Federację Diabetologiczną (IDF), Trzeci Raport Narodowy Programu Edukacji Cholesterolowej (NCEP-ATP III).

Cechy zespołu metabolicznego brane pod uwagę w rozpoznaniu zaburzenia:

• Gospodarka węglowodanowa – stan rozpoznanej cukrzycy typu 2, insulinooporności, wynik stężenia glukozy na czczo > 100 mg/dl lub glikemia 2 godziny po obciążeniu glukozą na poziomie > 140 mg/dl.

• Ciśnienie tętnicze krwi – poziom > 130/80 mmHg lub leczone nadciśnienie tętnicze. [2]

• Masa ciała – obwód talii > 102 cm dla mężczyzn i > 88 cm dla kobiet. Wynik BMI > 30 kg/m2 nie wymaga pomiaru obwodu talii.

• Mikroalbuminuria – poziom > 20 ug/min lub wzrost stężenia albumin w stosunku do kreatyniny > 30 mg/g [3].

• Gospodarka lipidowa – poziom HDL dla mężczyzn < 40 mg/dl i dla kobiet < 50 mg/dl lub każde obniżone drogą leczenia stężenia cholesterolu frakcji HDL, poziom TG > 150 mg/dl lub stan leczenia hipertriglicerydemii.

Rozpoznanie zespołu metabolicznego opiera się na występowaniu zgodności z przynajmniej jednym z powyższych czynników. Wstępne wyniki badań mogą zostać skonsultowane z lekarzem rodzinnym. W przypadku podejrzenia zespołu metabolicznego dalszą diagnostyką zajmuje się endokrynolog.

Celem rozpoznania zespołu metabolicznego jest wczesna identyfikacja osób będących w grupie ryzyka zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe. Bardzo ważne jest podjęcie działań prewencyjnych, chroniących pacjenta przed powikłaniami. Leczenie zespołu metabolicznego opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia i leczeniu schorzenia pierwotnego, np. niedoczynności tarczycy będącej przyczyną otyłości. Metody terapii zależą od rodzaju jednostki chorobowej, ogólnego stanu zdrowia pacjenta, wieku i stopnia ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2.

Wytyczne dla pacjentów z zespołem metabolicznym

Bardzo duże znaczenie w leczeniu zespołu metabolicznego ma eliminacja czynników środowiskowych i zmiana stylu życia. Pacjentom z zespołem metabolicznym zaleca się zrezygnowanie z palenia papierosów i nadużywania alkoholu. Kluczowa jest redukcja masy ciała, która jest warunkiem ustabilizowania wyników osiągniętych terapią farmakologiczną. Modyfikacja diety powinna obejmować ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczów trans, cukrów prostych, soli. Niezbędne jest również zwiększenie stopnia aktywności fizycznej. Pacjent cierpiący na zespół metaboliczny i otyłość powinien pozostawać pod opieką dietetyka.

Otyłość a zespół metaboliczny

Według wyników badań przeprowadzonych w ramach programu Wieloośrodkowych Ogólnopolskich Badań Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ) wynika, że w Polsce zespół metaboliczny występuje u 19–23% mężczyzn i 19–20% kobiet. Odpowiada to aż 6 milionom obywateli w Polsce. Ponadto wg WHO ponad 1 miliard ludzi na świecie ma nadwagę, a 400 milionów jest otyłych. Co istotne, problem ten dotyka nie tylko dorosłych, ale również dzieci [1]. Jak podkreślają eksperci, otyłość jest podstawowym elementem zespołu metabolicznego i głównym czynnikiem sprawczym występowania chorób metabolicznych. Wraz ze wzrostem masy ciała wzrasta poziom cholesterolu i ciśnienia tętniczego.

U pacjentów, u których obserwuje się występowanie zespołu metabolicznego, jednocześnie stwierdzane są aktywne stany prozakrzepowe i prozapalne. Stany te charakteryzują się przewlekłym podwyższonym stężeniem białek ostrej fazy (w badaniach krwi oznaczanych m.in. jako wskaźnik CRP). Zdaniem naukowców wynikający z otyłości stan zapalny jest ściśle powiązany z rozwojem miażdżycy i cukrzycy typu 2. Białko CRP aktywnie uczestniczy również w powstaniu insulinooporności.

Otyłość jest chorobą przewlekłą o złożonych przyczynach genetycznych i środowiskowych. Choroba rozwija się powoli, a jej skutkiem są poważne zaburzenia metaboliczne organizmu. Otyłość jest jedną z głównych przyczyn zespołu metabolicznego i jedną z najczęstszych przyczyn umieralności. Choroba stanowi poważne zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta, dlatego powinna być leczona. Redukcja nadmiernej masy ciała wymaga przede wszystkim znalezienia przyczyny otyłości, wsparcia lekarza i postępowania według protokołu indywidualnie opracowanego dla pacjenta. Leczeniem otyłości zajmują się specjaliści wielu dziedzin, jednak w pierwszej kolejności należy skonsultować się z endokrynologiem.