Czym jest teratoma (potworniak)? Jak leczy się takie zmiany?

Skąd wzięła się nazwa potworniaka?

Nazwa teratoma wywodzi się od greckiego słowa teratos, czyli ‘potwór, dziwo’. Oddaje ona charakter zmiany. Zawartość guzów bywa niemałym zaskoczeniem dla pacjentów. Zmiany mogą zawierać włosy, gruczoły łojowe, a nawet zęby! 

Jak powstaje potworniak, czym jest?

Teratoma to nowotwór, który rozwija się z wielopotencjalnych komórek zarodkowych, z których powstają listki zarodkowe, zwane ektodermą, endodermą i mezodermą. Kiedy rozpoczyna się ich niekontrolowany rozrost w miejscu, w którym nie powinno do tego dojść, formuje się torbielowata zmiana z zaskakującą zawartością. Histologicznie (widać to pod mikroskopem) te guzy są zbudowane z wielu chaotycznie ze sobą pomieszanych rodzajów tkanek. Niektóre z nich mogą być hormonalnie czynne i stanowić przyczynę zaburzeń pracy układu hormonalnego.

Obserwuje się dwa szczyty zachorowań. Pierwszy u dzieci do 3. roku życia – zwykle są to potworniaki okolicy krzyżowej. Po 12. roku życia rozpoznaje się z kolei teratomy gonad, z przewagą guzów jajnika lub jajników u dziewczynek.

Rodzaje potworniaków

Potworniak dojrzały, czyli teratoma maturum, to nowotwór zbudowany z tkanek, które w pełni się rozwinęły, dojrzały i próbują pełnić funkcje, które by pełniły, gdyby znajdowały się w odpowiednim miejscu organizmu. Przykładem takich potworniaków są guzy zbudowane z nabłonków gruczołowych, czyli wydzielniczych, takich jak tkanki tarczycy i nadnerczy. Teratoma wydziela najczęściej serotoninę i hormony tarczycy, co daje objawy nadczynności tarczycy, a jeśli guz znajduje się w jajniku, można go nazwać wolem jajnikowym. Potworniak może być zbudowany również z tkanki ślinianek, nabłonka jelitowego, tkanki skórnej, tłuszczowej, glejowej, chrzęstnej i kostnej.

Torbiel skórzasta (łac. cystis dermoidalis) to najczęstszy obraz potworniaka. Rozwija się z jednego listka zarodkowego – z ektodermy. Ma charakter cysty, która we wnętrzu zawiera włosy, zęby, gruczoły potowe i łojowe wraz z ich produktami.

Potworniaki niedojrzałe, czyli teratoma immaturum, są nowotworami zbudowanymi z niedojrzałych, szybko dzielących się tkanek. Tkanki te mogą różnicować się w kierunku nowotworów złośliwych, mięsaków lub raków. Ten rodzaj potworniaka często zawiera komórki trofoblastu, czyli tkanki, która jest prekursorem łożyska. Wtedy guz wydziela gonadotropinę kosmówkową – hormon, który może dać dodatni wynik na teście ciążowym. Gonadotropina kosmówkowa jest nie tylko markerem ciąży, lecz też markerem potworniaka niedojrzałego.

Gdzie lokalizują się potworniaki, jakie dają objawy?

Potworniaki zwykle rozwijają się w gonadach. U kobiet najczęściej spotyka się potworniaki dojrzałe w postaci torbieli skórzastej, które zwykle są zmianami łagodnymi. Natomiast u mężczyzn w jądrach można znacznie częściej spotkać potworniaki niedojrzałe o charakterze złośliwym.

Potworniaki mogą lokalizować się w innych miejscach ciała. Manifestacją ich obecności może być guzek na szyi, w śródpiersiu, w przestrzeni zaotrzewnowej, wzdłuż kręgosłupa, w sercu, w pęcherzu, w wątrobie czy w żołądku, a nawet w mózgu. Ze względu na mnogość miejsc, w których rozwijają się potworniaki, dają one zróżnicowane objawy. Oprócz zaburzeń hormonalnych mogą powodować występowanie objawów neurologicznych. Objawy z ucisku, np. na szyi lub w klatce piersiowej, mogą powodować ucisk nerwów krtaniowych, który objawia się chrypką. Ucisk żył głównych manifestuje się zespołem objawów charakterystycznych dla ich ucisku – przekrwieniem, biernym obrzękiem, zaczerwienieniem i bólem tkanek. 

Inną odmianą potworniaków są potworniaki wrodzone. Guzy te znajdują się zwykle w okolicy kości krzyżowej u płodu lub noworodka. Rozwijają się podczas ciąży, przyczyna ich powstawania nie jest do końca znana. Zwykle rozpoznaje się je podczas wykonywania rutynowego badania ultrasonograficznego ciąży. Mogą być istotną komplikacją ciąży, przeciwwskazaniem do porodu drogami natury lub nawet spowodować wewnątrzmaciczne obumarcie płodu ze względu na wystąpienie zaburzeń krążenia.

Jak stawia się diagnozę potworniaka?

Potworniaki mogą być przypadkowym znaleziskiem podczas wykonywania rutynowych badań, np. USG narządu rodnego, które każda kobieta powinna robić co roku. Jeśli pacjentka ma objawy bólowe, lekarz zleca badania obrazowe, takie jak: ultrasonografia, tomografia komputerowa, RTG czy rezonans magnetyczny. Markerami potworniaka niedojrzałego są gonadotropina kosmówkowa i alfafetoproteina (AFP), których laboratoryjne oznaczenie we krwi może znacząco ułatwić diagnozę i przyspieszyć wdrożenie prawidłowego postępowania leczniczego. Jeśli masz podejrzenie lub niepokój związany ze zmianami występującymi w jajnikach czy wątpliwości co do zaproponowanego leczenia lub diagnozy, skonsultuj się z ginekologiem.

Jak leczy się potworniaki?

Guzy o charakterze teratomy leczy się za pomocą chirurgii. Laparoskopowo lub metodą otwartą wycina się guz i wysyła go po zabezpieczeniu do pracowni histopatologicznej. Celem badania jest określenie, czy guz był złośliwy i z jakich tkanek był zbudowany. Od wyniku badania histopatologicznego zależy dalsze postępowanie lecznicze.