Sinice – kiedy i dlaczego lepiej ich unikać?

Sinice – co to jest?

Sinice to inaczej cyjanobakterie – organizmy obecne na Ziemi od czasów prehistorycznych. Mogą mieć postać jednokomórkową, wielokomórkową i kolonijną. Są samożywne i zdolne do fotosyntezy. Nie są jednak roślinami, lecz prokariotami, czyli bakteriami.

Zdolność do fotosyntezy pozwala im przekształcać energię pochodzącą ze słońca w energię chemiczną. W efekcie tego tworzą związki organiczne z dwutlenku węgla i wody oraz produkują życiodajny tlen.

Sinice wykazują nadzwyczajne zdolności adaptacyjne, dzięki czemu potrafią bytować nawet w bardzo trudnych i niesprzyjających warunkach ekosystemu. Dobrze znoszą wysokie i niskie temperatury, niedostatki tlenu, a nawet bardzo wysokie pH.

Większość sinic występujących masowo ma w komórkach wakuole gazowe, czyli pęcherzyki wypełnione powietrzem. Umożliwiają im one przemieszczanie się w wodzie poprzez zmienianie swojego ciężaru.

O sinicach mówi się zwykle w negatywnym kontekście. Nie bez powodu – niektóre z nich wytwarzają związki toksyczne. Stanowią wówczas zagrożenie dla zdrowia ludzi. Z tego powodu każdorazowo, gdy sinice pojawiają się masowo w akwenie, wydawany jest przez Główny Inspektorat Sanitarny zakaz wstępu do zbiornika. 

Jak wyglądają sinice?

Musisz wiedzieć, że sinice występują w każdym zbiorniku wodnym. Nie są jednak zagrożeniem do czasu, gdy ich liczebność nie wzrośnie zbyt gwałtownie.

Ponadnormatywną obecność sinic w jeziorze, morzu czy basenie można stwierdzić po charakterystycznym, nieprzyjemnym zapachu wody i gęstej pianie (galaretowatej) na jej powierzchni. Dzieje się tak w okresie tzw. zakwitu wody, czyli zwiększenia liczebności sinic, przypadającego na wiosnę i jesień. Niekiedy masy są tak liczne, że tworzą na powierzchni tafli smugi, niczym po rozlaniu farby.

Zazielenienie wody widoczne jest szczególnie przy linii brzegowej, dokąd sinice spychane są przez podmuchy wiatru. Wówczas cyjanobakterie mogą przybierać odcień żółto-brązowy.

Ponieważ w wyniku namnożenia się sinic woda zmienia kolor, cyjanobakterie nierzadko mylone są z glonami. Glony, choć wyglądają mało estetycznie po wypchnięciu na ląd i wydzielają nieprzyjemny zapach, to nie są niebezpieczne. Sinic w dużych skupiskach należy bezwzględnie unikać.

Nie należy też mylić sinic z glonami oraz ze „złotymi algami”, czyli glonami Prymnesium parvum, które w 2022 r. przyczyniły się do skażenia Odry. To zupełnie odmienne elementy wodnego ekosystemu.

Gdzie występują sinice?

Możesz spotkać sinice w jeziorze, morzu, basenie i innych akwenach, ale również na lądzie, ponieważ porastają skały i korę drzew, są obecne na szczytach gór lodowych i w gorących zbiornikach.

Nie wszystkie sinice produkują toksyny, lecz to właśnie te ich gatunki wzbudzają największe zainteresowanie ze względu na zagrożenie stwarzane dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Do niebezpiecznych gatunków bytujących w wodach śródlądowych strefy umiarkowanej (w jeziorach, basenach) należą:

• Planktothrix,

• Woronichinia,

• Aphanizomenon,

• Gloeotrichia,

• Cylindrospermopsis. 

• Microcystis,

• Dolichospermum.

Jeśli wybierzesz się w podróż do strefy tropikalnej lub subtropikalnej, jest wysoce prawdopodobne, że napotkasz niebezpieczny gatunek Trichodesmium. Natomiast wśród sinic w Morzu Bałtyckim dominuje Nodularia spumigena. Ponadto przy linii brzegowej natrafić można na dwa gatunki charakterystyczne dla słodkich akwenów: Microcystis i Dolichospermum.

Jakie zagrożenie stwarzają sinice w wodzie?

Okresy zwiększonej liczebności sinic są naturalne i zdarzały się już tysiące lat przed naszą erą. Obecnym „zakwitom wody” sprzyja:

• wzrost bioróżnorodności akwenów,

• podwyższenie temperatury wody do 16–20 st. Celsjusza,

• obecność w wodzie fosforanów,

• słaby wiatr,

• słabe opady deszczu.

Namnożenie sinic każdego typu jest niekorzystne. Nawet tych nieprodukujących toksyn, ponieważ zaburzają ekosystem wodny. Ponadto, wyczerpując zasoby tlenu w wodzie, mogą doprowadzić do wytworzenia zabójczego dla organizmów wodnych siarkowodoru.

Do toksyn produkowanych przez wybrane gatunki sinic należą: hepatotoksyny, neurotoksyny, cytotoksyny, a także dermatotoksyny. Wraz z połykaniem wody z tymi metabolitami albo wdychaniem powietrza, w którym się unoszą, toksyny przedostają się do organizmu, wywołując:

• dolegliwości gastryczne,

• zaburzenia pracy wątroby, a nawet jej uszkodzenie,

• dermatozy (wysypka, rumień alergiczny, świąd i obrzęk skóry),

• gorączkę,

• przyspieszenie rozwoju guzów nowotworowych,

• zaburzenia równowagi,

• drżenie mięśni.

W skrajnych przypadkach, a więc przy mocnym zatruciu toksynami, może dojść do krwotoków wewnętrznych, drgawek przez niedotlenienie (po ataku mięśni dróg oddechowych), niewydolności wątroby, a nawet śmierci.

Jak przebiega leczenie po kontakcie z sinicami w wodzie?

Niektóre z objawów występują natychmiast, inne mogą pojawić się dopiero po kilku dniach od kontaktu z sinicami w wodzie. Obserwuj więc swoje ciało i jeśli zauważysz symptomy mogące świadczyć o szkodliwym działaniu metabolitów cyjanobakterii na Twój organizm, skontaktuj się z lekarzem.

Nie zamartwiaj się jednak na zapas. Często objawy ustępują samoistnie. Sinice stanowią zagrożenie głównie w przypadku dzieci oraz osób w podeszłym wieku. Samo leczenie skupia się na łagodzeniu objawów. Mogą Ci zostać podane środki przeciwgorączkowe, łagodzące zmiany skórne czy uśmierzające ból (głowy czy mięśni).