Zegar biologiczny – jak działa? Jak wpływa na zdrowie?

Zegar biologiczny – co to takiego?

Zegar biologiczny to wewnętrzny mechanizm, który wykształcił się u każdego człowieka w toku ewolucji. Pozwala on nie tylko funkcjonować zgodnie z rytmem dnia i nocy, ale także odpowiada za uczucie głodu, reguluje wahania ciśnienia krwi i temperatury ciała, wpływa na poziom koncentracji, nastrój, stres czy pracę kluczowych narządów organizmu, np. serca. To dzięki niemu wiesz, kiedy zbliża się pora posiłku, bo zaczynasz odczuwać głód, natomiast o określonej porze odczuwasz senność i chcesz położyć się spać. Naturalny chronometr – wraz z całą warstwą hormonalną – wyznacza również najlepsze pory na aktywność fizyczną i zawodową: z pewnością zauważasz, że w niektórych godzinach Twój mózg potrafi działać na pełnych obrotach, a w innych trudno Ci zmusić się do najmniejszej formy aktywności. 

Z istnienia zegara biologicznego zazwyczaj zdajesz sobie sprawę dopiero wtedy, gdy znajdziesz się w innej strefie czasowej. Dobrym przykładem będzie tu jet lag, czyli zespół objawów, które są reakcją organizmu na zaburzenie dotychczasowego cyklu dzień-noc. Jeśli np. podróżujesz do Azji, musisz liczyć się z tym, że tamtejszy poranek będzie dla Ciebie samym środkiem nocy i organizm w tych godzinach po prostu nie będzie funkcjonował. Niektórym osobom przestawienie się na inny tryb zajmuje nawet cały tydzień. 

• Sprawdź również, jak mieć więcej energii na co dzień!

Jak działa zegar biologiczny?

Zegar biologiczny – mimo że go nie widać – z pewnością nie jest pojęciem abstrakcyjnym. U ssaków znajduje się on w jądrze nadskrzyżowaniowym, czyli w części mózgu zwanej podwzgórzem. To główny ośrodek, który pozostaje w ścisłym kontakcie z siatkówką oka, dzięki której do ośrodkowego układu nerwowego dochodzi informacja o tym, czy jest dzień (światło), czy noc (ciemność). Dzięki niemu układ hormonalny synchronizuje się z rytmem środowiska zewnętrznego i hormony uwalniają się o określonych porach. Doskonałym przykładem będzie szyszynka. Ten niewielki gruczoł wydziela melatoninę, czyli hormon odpowiedzialny za uczucie senności. Gdy zaczyna się robić ciemno, aktywność szyszynki wzrasta i zwiększa się produkcja melatoniny. Natomiast w godzinach porannych, gdy na dworze zaczyna się robić jasno, szyszynka wstrzymuje produkcję melatoniny, a zamiast niej uaktywnia się kora nadnerczy, produkująca kortyzol – hormon stresu, który pozwala Ci stawić czoła codziennym wyzwaniom.

Druga część zegara biologicznego znajduje się niemal we wszystkich komórkach ciała, które działają w zgodzie z rytmem dobowym. Badania wykazują, że małe zegary biologiczne umiejscowione w mięśniach, wątrobie, trzustce, komórkach tłuszczowych czy układzie pokarmowym odbierają informacje z „centrum dowodzenia”, które znajduje się w podwzgórzu. Do dobowego rytmu przystosowuje się cały człowiek, a nie tylko określone części jego organizmu.

Życie w zgodzie z zegarem biologicznym – przykłady

Życie w całkowitej zgodzie z dobowym rytmem to ideał, którego osiągnięcie nie zawsze jest możliwe, np. ze względu na charakter wykonywanej pracy. Funkcjonowanie zgodnie z naturalnym rytmem oznacza m.in.:

• konkretny schemat żywienia – w godzinach porannych organizm zamienia węglowodany w energię, więc o tej porze można pozwolić sobie na słodką przekąskę. Z kolei po 21:00 układ pokarmowy pracuje wolniej i wszystko, co zjesz, zalega w jelitach, a kalorie zamieniają się w tłuszcz. Palenie papierosów lub picie alkoholu po 22:00 jest szczególnie szkodliwe, ponieważ w tych godzinach organizm gorzej radzi sobie z rozkładaniem substancji trujących. Sprawdź przepisy na lekką kolację i zachowaj szczupłą sylwetkę;

• trening o określonych porach – zegar biologiczny wskazuje, że maksymalna wydolność organizmu przypada w godzinach popołudniowych, ok. 16:00. Tak więc doskonałym pomysłem będzie zaplanowanie ćwiczeń fizycznych właśnie o tej porze;

• planowanie zabiegów medycznych lub kosmetycznych w określonej porze dnia – godziny popołudniowe to czas zmniejszonej wrażliwości na ból, dlatego warto zaplanować wizytę u dentysty lub kosmetyczki. Po południu twoje zmysły wyostrzają się, dlatego będzie to idealny moment na zakup perfum. 

• Cierpisz na okresowe spadki nastroju? Sprawdź, skąd bierze się depresja sezonowa i jak z nią walczyć. 

Zaburzenie dobowego rytmu – kiedy następuje?

Zaburzenie dobowego rytmu następuje u osób, które muszą pracować w godzinach nocnych (pielęgniarki, lekarze, pracownicy fizyczni różnych branż) lub dużo podróżują i często zmieniają strefy czasowe (stewardessy i piloci). Zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, a w szczególności podwzgórza mózgu, mogą rozregulować zegar biologiczny i spowodować np. trudności ze snem czy brak kontroli nad uczuciem głodu. Miesiące jesienno-zimowe i towarzysząca im ciemność od wczesnego popołudnia również nie wpływają korzystnie na funkcjonowanie organizmu. Stąd bierze się np. jesienna chandra.