Afazja dziecięca – co to jest? Przyczyny powstania i objawy

Co to jest afazja dziecięca?

Zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, mianem afazji eksperci nazywają zaburzenie funkcji językowych, tj. częściowej lub całkowitej utraty umiejętności rozumienia oraz nadawania mowy, spowodowanych uszkodzeniem struktur mózgowych. 

Przedrostek „a-” odnosi się do stanu braku mowy – nie wykształciła się ona lub po jej wykształceniu osoba utraciła zdolność porozumiewania się. Rdzeń „fazja” wskazuje na umiejscowienie uszkodzenia odpowiedzialnego za zaburzenie mowy w układzie nerwowym. Określenie „dziecięca” dodane do pojęcia „afazja” podkreśla, że uszkodzenie mózgu nastąpiło podczas procesu rozwojowego.

Rodzaje afazji dziecięcej

U dzieci wyróżnić można dwa główne rodzaje afazji – wrodzoną i nabytą. W pierwszym przypadku do uszkodzenia mózgu prowadzącego do zaburzeń mowy doszło przed urodzeniem się dziecka, w trakcie porodu lub w pierwszym roku życia. Przyczynami afazji wrodzonej mogą być: 

• niedorozwój lub zaburzenia mielinizacji w ośrodkach mowy w mózgu, 

• brak rozwoju dróg nerwowych związanych z mową, 

• patologie na początku ciąży, 

• silne wstrząsy psychiczne matki, 

• niedotleniania mózgu, 

• urazy okołoporodowe, 

• choroby i urazy głowy. 

Z kolei afazję dziecięcą nabytą eksperci stwierdzają w przypadku pojawienia się zaburzeń mowy w okresie częściowo lub całkowicie opanowanych zdolności komunikacyjnych. Przyczynami afazji nabytej są uszkodzenia mózgu spowodowane urazami, chorobami naczyniowymi mózgu, zapalnymi lub zwyrodnieniowymi. Wśród nich eksperci wymieniają m.in.: 

• ropień mózgu, 

• udar mózgu, 

• procesy rozrostowe – zwłaszcza zmiany nowotworowe toczące się w płatach czołowych, skroniowych i w móżdżku, 

• zespoły padaczkowe, szczególnie zespół Landaua-Kleffnera nazywany „nabytą afazją z padaczką”.

Objawy afazji u dzieci

Biorąc pod uwagę objawy towarzyszące afazji u dzieci, specjaliści wyróżnili trzy główne jej odmiany: 

• afazję ruchową, czyli afazję typu ekspresyjnego,

• afazje czuciową, czyli afazję typu percepcyjnego,

• afazję czuciowo-ruchową, czyli afazję typu percepcyjno-ekspresyjnego, która jest połączeniem ww. typów afazji dziecięcej.

Afazja ruchowa u dziecka objawia się następująco:

• zaburzenia w zapamiętaniu wzorca ruchowego wyrazu – zapominanie artykulacji wyrazów już poznanych,

• zaburzenia wypowiadania i powtarzania słów – mowa niezrozumiała,

• zniekształcanie wyrazu mimo prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek,

• ubogi zasób słownictwa,

• trudności w nazywaniu przedmiotów,

• niewykształcenie lub zanik mowy spontanicznej,

• występowanie agramatyzmów,

• zaburzenia składni – utrudnione tworzenie złożonych wypowiedzi,

• zaburzenia w obrębie ekspresji mowy,

• zaburzenia rozumienia dłuższych i złożonych wypowiedzi,

• nieobecność słów lub dźwięków mowy u dzieci w wieku 2 lat oraz fraz składających się z dwóch słów u dzieci w wieku 3 lat,

• zachowane jest: rozumienie poleceń i reagowanie na nie, rozumienie mowy, wskazywanie nazywanych przedmiotów, porozumiewanie niewerbalne.

W przebiegu afazji ruchowej u dziecka zaobserwować można m.in.: zaburzenia koordynacji ruchowej i orientacji wzrokowo-przestrzennej, problemy w kontaktach rówieśniczych, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne, nadpobudliwość ruchową, zaburzenia koncentracji, zaburzenia percepcji i pamięci słuchowej. Należy też zaznaczyć, że dziecko z afazją ruchową jest świadome swojego defektu.

Afazja czuciowa u dziecka objawia się następująco:

• zaburzenia rozumienia mowy, mimo prawidłowego słyszenia jej dźwięków,

• agramatyzmy,

• bezsensowne odpowiedzi na pytania,

• mechanicznie powtarzanie,

• zaburzenia percepcji mowy,

• wielomówność,

• niezdolność do reagowania na znane nazwy pod koniec 1. roku życia, identyfikowania kilku codziennych przedmiotów w 18. miesiącu życia, wykonywania prostych poleceń w wieku 2 lat,

• zachowana jest zdolność ekspresji mowy.

U dzieci z afazją czuciową mogą współwystępować m.in.: zaburzenia słuchu, zaburzenia zachowania, nadpobudliwość ruchowa, zaburzenia emocjonalne – lęki, nadwrażliwość, nieśmiałość, zaburzenia uwagi, izolowanie społeczne, niedostosowanie społeczne.

Leczenie afazji u dzieci

W przypadku podejrzenia u dziecka afazji konieczna jest konsultacja neurologiczna. Podstawą terapii jest leczenie przyczyny powstania afazji u dziecka. Jednocześnie dziecko z afazją wymaga terapii logopedycznej, podczas której przywraca się utracone sprawności językowe i programuje się niewykształcone struktury języka.

Rodzaj oddziaływań rehabilitacyjnych zależy od wielu czynników, w tym rodzaju afazji dziecięcej. W przypadku afazji ruchowej u dziecka prowadzone są ćwiczenia m.in.: relaksacyjne, ruchowe rozwijające ogólną sprawność motoryczną, rozwijające sprawność manualną, sprawność aparatu artykulacyjnego, oddechowego i fonacyjnego, analizy i syntezy wypowiedzi, stymulowanie psychiczne gotowości do mówienia, powtarzanie wypowiedzi zrytmizowanych. 

Z kolei terapia w afazji czuciowej opiera się na ćwiczeniach m.in.: w rozpoznawaniu akustycznych właściwości dźwiękowych, w nadawaniu znaczeń dźwiękom, w przyporządkowaniu nazw, analizy i syntezy głoskowej i literowej, słuchu fonematycznego, wyodrębnianiu struktur tonicznych w obrębie zdania, rozpoznawaniu znaczeń wzorców intonacyjnych (pytanie, polecenie, oznajmienie). 

Dzieci z afazją mogą potrzebować pomocy psychologa, a w przypadku występowania dodatkowych zaburzeń – wsparcia ze strony odpowiednich specjalistów.