Tarczyca – lokalizacja, budowa i rola w organizmie człowieka

Tarczyca – co to jest? Gdzie jest umiejscowiona?

Gruczoł tarczowy, czyli tarczyca, jest nieparzystym gruczołem dokrewnym, położonym w przedniej części szyi, zwykle na wysokości trzech ostatnich kręgów szyjnych (C5, C6, C7) i pierwszego kręgu piersiowego (Th1). Tarczyca przylega do tchawicy i jest połączona z nią tkanką łączną. Gruczoł tarczowy składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią, przebiegającą w przedniej części tchawicy. U niektórych osób występuje jeszcze trzeci płat – piramidowy, co traktuje się jako prawidłowy wariant anatomiczny. Cały gruczoł jest otoczony łącznotkankową torebką, która wnikając w głąb narządu, dzieli płaty na drobniejsze struktury – płaciki – zbudowane w głównej mierze z komórek pęcherzykowych, wydzielających tyroksynę i trójjodotyroninę. Pomiędzy komórkami pęcherzykowymi znajdują się komórki C, odpowiadające za wydzielanie kalcytoniny. 

Warto wspomnieć, iż tarczyca ma bardzo bogate unaczynienie. Uważa się, że jest sześciokrotnie bardziej unaczyniona niż nerki oraz około 3–4 razy bardziej od mózgu. Krew jest dostarczana do gruczołu tarczowego przez tętnice tarczowe górne i dolne.

Rola tarczycy w organizmie człowieka

Gruczoł tarczowy jest odpowiedzialny przede wszystkim za produkcję hormonów tarczycy – trójjodotyroniny (T3) oraz jej prohormonu tyroksyny (T4). Trójjodotyronina odpowiada za zwiększenie szybkości procesów metabolicznych i syntezy białek w organizmie. Wydzielana przez komórki C kalcytonina ma znaczenie w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej w ustroju i służy jako marker nowotworowy, m.in. w raku rdzeniastym tarczycy.

Poprzez działanie na tkanki obwodowe hormony tarczycy:

• powodują zwiększenie szybkości metabolizmu, produkcji ciepła, zużycia tlenu, kwasów tłuszczowych i glukozy,

• wpływają na zwiększenie objętości wyrzutowej serca, przyspieszenie akcji serca,

• stymulują wytwarzanie hemoglobiny, niezbędnej do produkcji krwinek czerwonych,

• odpowiadają za prawidłowy rozwój płodu, m.in. w zakresie układu ruchu,

• stymulują układ nerwowy, 

• regulują cykl owulacyjny u kobiet oraz proces spermatogenezy (wytwarzania plemników) u mężczyzn.

Zaburzenia czynności wydzielniczej gruczołu tarczowego mogą prowadzić do wystąpienia objawów nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Zaburzenia czynności tarczycy – rodzaje i objawy

Za prawidłowe wydzielanie hormonów tarczycy odpowiadają, oprócz samego gruczołu tarczowego, również przysadka mózgowa (uwalniana jest tam tyreotropina – TSH – pobudzająca wydzielanie T3 i T4) oraz podwzgórze (poprzez syntezę tyreoliberyny – TRH – stymulującej uwalnianie TSH). Warunkiem niezaburzonej czynności tarczycy jest także odpowiednia suplementacja jodu w diecie. Na szczęście dzięki powszechnemu od lat dodawaniu jodu do soli kuchennej niedobory tego pierwiastka są obecnie rzadkością.

Nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołu tarczowego może być spowodowane wieloma czynnikami, m.in. stanem zapalnym, procesami autoimmunologicznymi czy chorobą nowotworową. Zaburzenia w procesie syntezy hormonów tarczycy mogą prowadzić do niedoczynności lub nadczynności gruczołu.

Niedoczynność tarczycy jest zaburzeniem związanym ze zbyt niską w stosunku do zapotrzebowania organizmu produkcją hormonów tarczycy. Do symptomów, które mogą sugerować niedoczynność gruczołu, należą m.in.: zła tolerancja niskiej temperatury, wzrost masy ciała, zmęczenie, obniżenie nastroju, zaparcia. Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Niedoczynność może być też efektem jatrogennym, np. po operacyjnym usunięciu gruczołu lub po leczeniu jodem promieniotwórczym.

Nadczynność tarczycy jest efektem nadmiernej produkcji hormonów w gruczole tarczowym. Objawy, które mogą jej towarzyszyć, to m.in.: nietolerancja wysokich temperatur, utrata masy ciała, niepokój, biegunka, kołatanie serca. Jedną z najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa – choroba autoimmunologiczna, związana z obecnością przeciwciał pobudzających receptory dla TSH w gruczole tarczowym.

Badania diagnostyczne w chorobach tarczycy

W przypadku wystąpienia objawów mogących wskazywać na zaburzenia czynności tarczycy należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który po zebraniu dokładnego wywiadu i badaniu przedmiotowym zadecyduje o konieczności wykonania badań dodatkowych. Podstawowym oznaczeniem, które służy do wstępnej oceny czynności tarczycy, jest badanie poziomu TSH. Dodatkowo warto wykonać jednocześnie badanie stężenia fT3 (wolnej frakcji trójjodotyroniny) oraz fT4 (wolnej frakcji tyroksyny). Najczęściej wykonywanym badaniem obrazowym umożliwiającym ocenę morfologii gruczołu jest USG tarczycy. Badanie to może aktualnie zlecić m.in. lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wynikach lekarz może zadecydować o konieczności skierowania pacjenta do endokrynologa.