Hiperwitaminoza – czym jest, jak ją rozpoznać i jakie powoduje skutki?

Co to jest hiperwitaminoza?

Nazwę „witamina” zawdzięczamy Kazimierzowi Funkowi, który w 1911 r. określił w ten sposób aminę wyodrębnioną z otrąb ryżowych. Związek ten pozwalał wyleczyć chorobę beri-beri. Dzisiaj, choć wiadomo, że większość witamin nie należy do amin, to nazwa pozostała i obejmuje aż 13 związków organicznych rozpuszczalnych w tłuszczach lub w wodzie.

Głównym źródłem witamin jest pokarm. Organizm samodzielnie nie wytwarza tych związków lub wytwarza je w ilości, która nie jest w stanie zaspokoić zapotrzebowania. Wydawać by się mogło, że w kontekście dietetycznym znaczące są wyłącznie niedobory witamin. Tymczasem dużym problemem jest też hiperwitaminoza. Jest to stan, w którym w organizmie stwierdzony zostaje ponadnormatywny poziom witaminy lub witamin. Rzadko kiedy jest to efekt nadmiernego ich spożycia, znaczenie częściej stanowi konsekwencję stosowania suplementów doustnych lub wlewów dożylnych poza kontrolą lekarza i bez uprzedniej analizy laboratoryjnej próbki krwi pod kątem poziomu witamin.

Hiperwitaminoza – objawy

Hiperwitaminoza nie objawia się w jednakowy sposób dla wszystkich witamin. W zależności od tego, jakiego związku organicznego stężenie jest za wysokie, inne będą symptomy wysyłane przez organizm.

Hiperwitaminoza witaminy A (retinolu)

Do najczęstszych objawów nadmiaru witaminy A (hiperwitaminozy) należą suchość i nasilone rogowacenie skóry, a także pękanie warg. Do tego włosy stają się zwykle suche i podatne na uszkodzenia, a paznokcie łamliwe.

Z czasem mogą zacząć pojawiać się dodatkowe symptomy:

• bóle głowy,

• utrata apetytu,

• nudności i wymioty,

• senność,

• żółty lub pomarańczowy kolor skory,

• krwawienia z nosa.

Przy ciężkiej hiperwitaminozie podwyższa się ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego i nasilają się bóle kostno-stawowe. Ponadto powiększa się wątroba i śledziona. Niekiedy występują też światłowstręt i drgawki.

Hiperwitaminoza witaminy D

Hiperwitaminoza witaminy D objawiać się może:

• osłabieniem siły mięśniowo-stawowej,

• bólami brzucha,

• bólami kości i mięśni,

• bólami głowy,

• nudnościami i wymiotami,

• utratą apetytu i wzrostem pragnienia,

• dezorientacją, apatią i nerwowością,

• wzmożoną potrzebą oddawania moczu i związanym z tym nasilającym się odwodnieniem.

Im bardziej wyraźny nadmiar witaminy D (hiperwitaminozy), tym szybciej wydalany jest z organizmu wapń. Przez to jedną z poważnych konsekwencji hiperwitaminozy jest zwapnienie narządów i tkanek miękkich.

Hiperwitaminoza witaminy E

Długotrwałe przyjmowanie zbyt dużych dawek witaminy E może doprowadzić do rozwoju hiperwitaminozy, która się objawia:

• utrzymującym się zmęczeniem,

• bólami głowy,

• osłabieniem mięśni,

• zaburzeniami widzenia.

Jeśli po zaobserwowaniu niepokojących objawów nie zostaną podjęte kroki w celu redukcji hiperwitaminozy witaminy E, może dojść do osłabienia krzepliwości krwi.

Hiperwitaminoza witaminy K

Hiperwitaminoza witaminy K niekorzystnie wpływa na kondycję wątroby. Do tego wywołuje nagłe skoki ciśnienia, co nie pozostaje obojętne dla pracy serca. Objawy te występują głównie przy stosowaniu wlewów dożylnych. Nie obserwuje się toksycznego wpływu witaminy K z suplementów diety. Takie właściwości miał wyłącznie menadion (syntetyczna witamina K3), którego obecnie nie stosuje się przy produkcji suplementów.

Hiperwitaminoza witaminy C

Jeśli duże dawki witaminy C przyjmowane są przez dłuższy czas, wówczas może rozwinąć się hiperwitaminoza witaminy C. Objawiać się to może:

• bólami brzucha,

• wzdęciami,

• zgagą,

• kolką,

• biegunką,

• wymiotami,

• wysypką.

Niekiedy po przyjęciu bardzo wysokich dawek witaminy C (zwłaszcza przez mężczyzn z Afryki, Azji oraz basenu Morza Śródziemnego) dochodzi do szybkiego uszkadzania czerwonych krwinek i śmierci. Innymi równie poważnymi konsekwencjami nadmiernej podaży witaminy C (hiperwitaminozy) są rozwój kamieni nerkowych i nadmierne magazynowanie żelaza w organizmie.

Hiperwitaminoza witamin z grupy B

W przypadku witamin z grupy B do przedawkowania dochodzi bardzo rzadko. Ma to miejsce wyłącznie podczas stosowania suplementów diety. Może wówczas wystąpić hiperwitaminoza:

• B1 – objawia się zawrotami głowy, drżeniem mięśni, arytmią i reakcjami alergicznymi,

• B2 – objawia się nudnościami i wymiotami,

• B3 (PP) – objawia się świądem i pieczeniem skóry, arytmią serca i podwyższeniem glukozy we krwi,

• B5 – objawia się dolegliwościami gastrycznymi i reakcjami alergicznymi,

• B6 – objawia się zaburzeniami neurologicznymi,

• B9 – objawia się zaburzeniami w pracy układu nerwowego i pokarmowego,

• B12 – objawia się reakcjami alergicznymi.

Hiperwitaminoza – na czym polega i jak wygląda jej leczenie?

W razie zaobserwowania niepokojących objawów mogących świadczyć o hiperwitaminozie należy skontaktować się z internistą. Zwykle koniecznie jest wyłącznie zrezygnowanie ze stosowania suplementów diety lub zaprzestanie stosowania wlewów dożylnych.

W ciężkich przypadkach, gdy wystąpią objawy, takie jak trudności w oddychaniu, drgawki, arytmia, konieczna jest pilna interwencja medyczna i hospitalizacja. 

Aby uniknąć powikłań związanych z hiperwitaminozą, nie należy samodzielnie (bez kontroli lekarza) podejmować decyzji o stosowaniu suplementów, zwłaszcza jeśli nie zostanie wykonana wcześniej analiza laboratoryjna składu krwi. Nadmiar witamin jest równie niebezpieczny, jak ich niedobór.