Czym są żywe szczepionki? Czy są skuteczne?

Czym są żywe szczepionki?

Szczepionki różnią się pod względem rodzaju użytego antygenu. To substancja, która stymuluje układ odpornościowy do odpowiedzi immunologicznej skierowanej przeciwko konkretnemu drobnoustrojowi. Biorąc pod uwagę rodzaj użytego antygenu, eksperci wyróżnili trzy główne rodzaje szczepionek. Jednym z nich są szczepionki żywe. W ich składzie znajdują się szczepy żywych drobnoustrojów o znikomej zjadliwości. Zjadliwość oznacza zdolność organizmu chorobotwórczego do wywoływania choroby.

Pozostałe dwa rodzaje to:

• szczepionki inaktywowane – zawierają martwe drobnoustroje, które uległy zniszczeniu w wyniku działania czynników chemicznych lub fizycznych. Patogeny te nie są zdolne do wywołania choroby, ale zachowują właściwości do wywołania reakcji immunologicznej;

• szczepionki z oczyszczonymi antygenami – w ich składzie znajdują się wybrane pojedyncze i oczyszczone antygeny drobnoustrojów, nie ma w nich całych patogenów.

Na czym polega działanie żywej szczepionki?

Użyty do opracowania żywej szczepionki patogen wykazuje zdolność do namnażania się w organizmie osoby zaszczepionej – tzw. gospodarza – ale nie dochodzi przy tym do wywoływania choroby. Dzieje się dzięki procesowi atenuacji, któremu został wcześniej poddany. W procesie tym patogen zostaje pozbawiony w możliwie największym stopniu zjadliwości, zachowując przy tym odpowiedni poziom immunogenności. W ten sposób zapewnia powstanie odpowiedzi immunologicznej. 

Atenuacja polega na wielokrotnym pasażowaniu drobnoustrojów, czyli przenoszeniu ich z jednej pożywki lub organizmu na kolejny. Patogen non stop znajduje się w nietypowych, nieprawidłowych warunkach. W efekcie tego dochodzi w nim do mutacji, które pozwalają na wybranie drobnoustrojów o pożądanych właściwościach do stworzenia szczepionki. Nierzadko możesz spotkać się z określeniem „szczepionka żywa atenuowana”. Znajduje się w niej bowiem atenuowany organizm chorobotwórczy – nadal żywy, ale niezdolny do wywołania choroby. 

• Dowiedz się o tym, jak działa szczepionka.

Rodzaje żywych szczepionek

Lekarze stosują żywe szczepionki w profilaktyce wielu chorób. Najbardziej znanym przykładem takiej szczepionki jest ta przeciw gruźlicy. Tzw. szczepionka BCG zawiera atenuowany szczep Mycobacterium bovis. Od 1951 r. jest w Polsce obowiązkowa i podawana już w pierwszej dobie po przyjściu na świat. 

• Sprawdź, jakie szczepienia dla noworodka znajdują się w kalendarzu szczepień ochronnych.

Kolejnym przykładem żywej szczepionki jest preparat skierowany przeciw ospie prawdziwej. W jej składzie znajdowały się wirusy krowianki, czyli ospy krów. Dzięki podaniu szczepionki znacznej liczbie ludzi choroba ta została uznana w 1980 r. za eradykowaną, czyli całkowicie zwalczoną. Od tego momentu szczepienia przeciw ospie prawdziwej nie znajdują się w kalendarzu szczepień obowiązkowych. W Polsce ostatni raz ospa pojawiła się w 1963 r. we Wrocławiu.

Inne przykłady żywych szczepionek to:

• szczepienie przeciw polio (OPV) – stosowane było do 2016 r., zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia zastąpione zostało przez inaktywowaną szczepionkę, co związane jest z próbami eradykacji zachorowań na poliomyelitis;

• szczepienie przeciw ospie wietrznej – zawierające atenuowany szczep wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV);

• szczepienie przeciw rotawirusom – dostępne w Polsce preparaty zawierają atenuowany ludzki rotawirus (szczep RIX4414) lub pięć szczepów będących reasortantami ludzko-bydlęcymi – substancjami przyłączającymi się do antygenu, aby pomóc mu wywołać odpowiedź odpornościową;

• szczepienie przeciw żółtej febrze – zalecane przy wyjeździe za granicę do krajów zwiększonego ryzyka zachorowania na żółtą febrę;

• szczepienie przeciw odrze, śwince, różyczce (MMR) – zawiera osłabiony wirus odry (szczep Enders-Edmonston lub Schwarz), osłabiony wirus różyczki (szczep Wistar RA 27/3) i osłabiony wirus świnki (szczep Jeryl Lynn lub RIT 4385).
  

• Dowiedz się, jaką chorobą jest odra. Przeczytaj na temat jej objawów, przyczyn powstania i sposobów leczenia.

Czy żywe szczepionki mogą być przyjmowane przez wszystkich?

Żywe szczepionki, mimo że wykazują wysoką skuteczność w zapobieganiu rozwojowi wielu chorób zakaźnych, nie mogą być przyjmowane przez wszystkich ludzi. Wśród przeciwwskazań do podania żywych szczepionek eksperci wymieniają przede wszystkim:

• ciąże,

• ciężkie wrodzone lub nabyte niedobory odporności,

• przeszczepienia szpiku,

• białaczki, chłoniaki,

• uogólniony proces nowotworowy,

• stan po transplantacji narządów,

• przyjmowanie chemioterapii, wysokiej dawki sterydów, poddawanie się radioterapii.
  

Czy żywe szczepionki są skuteczne?

Żywe szczepienia u dzieci i dorosłych osób wykazują bardzo wysoką skuteczność. Przykładowo 99% osób szczepionych przeciw żółtej febrze rozwija ochronne przeciwciała po 30 dniach, a szczepionka zapewnia im odporność na całe życie. Szczepienie jest najlepszym sposobem na zabezpieczenie się przed zachorowaniem na ospę wietrzną. Zapewnia wieloletnią odporność i zmniejsza ryzyko powstania półpaśca – reaktywacji wirusa VZV. Szczepienie przeciw rotawirusom chroni w 96% przed ciężką postacią biegunki rotawirusowej, która w przypadku najmłodszych wiąże się z koniecznością hospitalizacji. Zaś po podaniu pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce uzyskuje się 95% ochronę przed zakażeniem, a po podaniu drugiej dawki odsetek osób odpornych wynosi 99%.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Pamiętaj, że przyjęcie każdego rodzaju szczepionki, w tym też żywej, wymaga wcześniej kwalifikacji lekarskiej. Udaj się na wizytę do lekarza rodzinnego lub pediatry (jeśli chcesz zaszczepić dziecko).