Czym jest żywienie dojelitowe i kiedy należy je wprowadzić?

Czym jest żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe to forma żywienia leczniczego, obok żywienia pozajelitowego (dożylnego) i specjalnego żywienia doustnego. Przeznaczone jest ono dla osób, które nie mogą się odżywiać drogą doustną (to żywienie dojelitowe całkowite) lub ta droga żywienia jest niewystarczająca (wówczas wprowadza się żywienie dojelitowe częściowe). W żywieniu dojelitowym składniki odżywcze i woda są dostarczane do przewodu pokarmowego przez:

• zgłębnik (sondę) – metoda ta stosowana jest w przypadku krótkotrwałego leczenia, zgłębnik wprowadzony jest przez nos do żołądka, dwunastnicy lub jelita, jego założenie nie wiąże się z koniecznością wykonania zabiegu chirurgicznego,

• przetokę odżywczą (rurka jest wprowadzana bezpośrednio do jelit przez powłoki brzuszne) – metoda ta stosowana jest w przypadku konieczności długotrwałego leczenia, jest mniej widoczna od zgłębnika, ale jej umiejscowienie w obrębie żołądka lub jelita wymaga wykonania bardziej skomplikowanego zabiegu chirurgicznego, który polega na założeniu stomii, gastrostomii – cewnika wprowadzonego do żołądka, lub mikrojejunostomii – cewnika wprowadzonego do jelita cienkiego.

Pokarm ma postać produktów gotowych do spożycia przygotowanych specjalnie z myślą o żywieniu dojelitowym. Mają one odpowiednią ilość składników odżywczych dla chorego i są w łatwo przyswajalnej formie.

Kiedy należy wprowadzić żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe to nieodłączna część procesu leczniczego chorób i stanów, w których niemożliwe jest spożywanie posiłków w naturalny sposób. Jego głównym celem jest utrzymanie i poprawa stanu odżywienia, poprawa rokowania i przyspieszenie procesu leczenia, przygotowanie pacjenta do operacji chirurgicznej.

Tylko żywienie dojelitowe stymuluje wszystkie rodzaje czynności przewodu pokarmowego, w tym także układu immunologicznego, związanego z jelitem. To bezpośrednio wpływa na walkę organizmu z toczącą się chorobą czy na zapewnienie organizmowi należytych warunków do funkcjonowania. Żywienie dojelitowe powinno zostać zastosowane w każdym przypadku, gdy stwierdza się istniejące lub zagrażające niedożywienie. Dodatkowo, gdy pacjent nie będzie w stanie odżywiać się w sposób naturalny przez ponad 7 dni, a przewód pokarmowy jest sprawny. 

Wskazaniami do żywienia dojelitowego są m.in.:

• niedożywienie, uzupełnienie diety w konkretne składniki,

• przewidywana przerwa w żywieniu i przyjmowaniu pokarmów przez ponad 7 dni,

• brak możliwości zaspokojenia 60% zapotrzebowania białkowo-kalorycznego,

• choroby nowotworowe wymagające rozległych operacji w obrębie jamy brzusznej, 

• problemy w obrębie jamy ustnej, przełyku lub żołądka (np. intensywna chemioterapia),

• ostre zapalenie trzustki, marskość wątroby, choroby jelit, jak zespół jelita krótkiego,

• problemy z przełykaniem i związane z tym wysokie ryzyko zachłyśnięcia się pokarmem (np. zwężenie przełyku w przebiegu raka przełyku czy zbliznowacenia po oparzeniu, trwałe unieruchomienie),

• intensywny katabolizm (np. przy rozległym oparzeniu, urazie wielonarządowym, w przebiegu sepsy).

Żywienie dojelitowe nie może być jednak stosowane zawsze, czasem są do tego przeciwwskazania. Główne ograniczenie dla tego typu leczenia to zachowanie prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. Stąd rozwiązanie to nie sprawdzi się w przypadku m.in.: niedrożności przewodu pokarmowego, wstrząsu, niedokrwienia jelit, nieustępliwych biegunek lub wymiotów, ciężkiego zaburzenia wchłaniania drogą przewodu pokarmowego lub przetoki przewodu pokarmowego.

• Poznaj inne choroby układu pokarmowego.

Żywienie dojelitowe – gdzie może być prowadzone?

Procedurę żywienia dojelitowego można realizować w następujących instytucjach:

• szpitale, 

• zakłady opieki długoterminowej i hospicyjnej,

• zakłady opiekuńczo-lecznicze,

• oddziały medycyny paliatywnej.

Żywienie dojelitowe jest również możliwe w warunkach domowych. Lekarz rodzinny lub inny specjalista prowadzący leczenie wystawia skierowanie do poradni żywieniowej. Po zgłoszeniu się pacjenta do poradni pracujący tam lekarz ocenia możliwość skutecznego prowadzenia żywienia w domu, stanu klinicznego pacjenta, warunków socjalnych i rodzinnych. Kwalifikacja ta może odbyć się w domu pacjenta, w poradni, podczas pobytu w szpitalu. 

Przed rozpoczęciem terapii opracowuje się plan leczenia żywieniowego, uwzględniający m.in.: cele leczenia, zalecenia odnośnie do rodzaju i sposobu podaży diety, częstotliwość wizyt i badań kontrolnych, szkolenia w zakresie zasad i metod żywienia dojelitowego w domu. Najczęstszymi wskazaniami do włączenia żywienia dojelitowego w warunkach domowych są: choroby nowotworowe (m.in. rak przełyku, żołądka, trzustki, nowotwory głowy i szyi), schorzenia neurologiczne (m.in. mózgowe porażenie dziecięce, udary, stwardnienie rozsiane), mukowiscydoza, nieswoiste zapalenia jelita grubego, przewlekłe choroby wątroby, urazy wielonarządowe.

• Sprawdź, jakie są objawy raka żołądka.

Karmienie dojelitowe – na czym polega?

Do zgłębników dojelitowych – zgłębników lub przetok odżywczych – w sposób bezpośredni podawane są mieszaniny żywieniowe oraz płyny. Do żywienia dojelitowego można wykorzystać:

• gotowe preparaty – dieta przemysłowa to produkty specjalnego przeznaczenia medycznego, wytwarzane w wyspecjalizowanych laboratoriach i dostarczane do szpitali i aptek w dokładnie oznaczonych i przygotowanych opakowaniach,

• zmiksowane pokarmy przygotowywane w warunkach domowych.

Badania pokazują, że to właśnie diety przemysłowe są najbardziej wartościowe, gdyż zawierają wszystkie składniki odżywcze w odpowiedniej ilości i kaloryczności. Można je zatem dostosować do bardzo indywidualnych potrzeb żywieniowych chorego. Taka dieta ma wiele zalet i przewag nad dietą zmiksowaną: znany skład, jałowość, wysoka jakość, łatwość dawkowania, małe ryzyko uczuleń i nietolerancji pokarmowych.

Zastosowanie specjalnych diet rozważa się w przypadku konieczności zastosowania diety immunomodulującej (nukleotydy, arginina, kwasy tłuszczowe omega-3) w okresie okołooperacyjnym u osób niedożywionych oraz bez względu na stan odżywienia u osób kierowanych na rozległe zabiegi w obrębie głowy i szyi, z powodu nowotworu w górnym odcinku układu pokarmowego. Drugim wskazaniem jest wdrożenie diety cukrzycowej u osób leczonych z powodu cukrzycy, zmagających się z problemami w kontroli glikemii lub insulinooporności.