Choroby układu pokarmowego – zbiór informacji o powszechnych przypadłościach

Co tworzy układ pokarmowy?

Układ pokarmowy inaczej określany jest układem trawiennym. Zbudowany jest z następujących elementów:

• przewód pokarmowy – ma łączną długość około 12 m, rozpoczyna się ustami i jest zakończony odbytem; składają się na niego takie elementy jak: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube;

• gruczoły: wątroba, trzustka, ślinianki.

Układ pokarmowy spełnia w organizmie liczne funkcje. Wśród jego głównych zadań wymienia się pobieranie, trawienie (rozłożenie związków wielkocząsteczkowych na prostsze) i wchłanianie pokarmu (przyswajanie składników odżywczych) oraz oczyszczenie organizmu z niestrawionych resztek pokarmowych (defekacja). Z uwagi na złożoną budowę oraz rozmaite funkcje układu pokarmowego jest on narażony na rozwój wielu zaburzeń. Niżej przedstawiono główne informacje na temat najczęściej występujących chorób układu pokarmowego.

Jakie są choroby układu pokarmowego?

Choroby układu pokarmowego to różnorodna grupa schorzeń. Za jedne z najczęstszych uważa się: 

Zespół jelita drażliwego (IBS)

Przyczyna choroby jest złożona i nie do końca wyjaśniona. IBS występuje u 10–20% dorosłych ludzi. Najczęściej rozwija się u osób w wieku 30–40 lat. Częściej stwierdza się IBS u kobiet. Choroba ma charakter przewlekły – utrzymuje się ponad 3 miesiące. Objawy tego zaburzenia układu pokarmowego stanowią głównie nawracające bóle brzucha, zmiana rytmu wypróżnień i/lub zmiana konsystencji stolca (możliwa postać biegunkowa, zaparciowa lub mieszana), zgaga, nudności, wymioty, odbijanie.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Przewlekła choroba przewodu pokarmowego, która może rozwinąć się w dowolnym jego odcinku, lecz najczęstszą lokalizacją jest końcowy odcinek jelita cienkiego. To choroba zapalna o niejasnej etiologii. Należy do nieswoistych zapaleń jelit (IBD). Najczęstsze objawy tego schorzenia układu pokarmowego to: ból brzucha, utrata masy ciała, biegunka, krew w stolcu, guzowaty opór w jamie brzusznej, osłabienie, podwyższona temperatura ciała. Nierzadko w przebiegu choroby pojawiają się zmiany w okolicy odbytu, takie jak ropnie, szczeliny czy przetoki.

Biegunki infekcyjne

Nierzadko spotykana choroba infekcyjna przewodu pokarmowego to biegunka. Czynnikiem zakaźnym są najczęściej bakterie (Salmonella,Clostridium difficile, Escherichia coli)) i wirusy (głównie norowirusy, astrowirusy, rotawirusy, adenowirusy). Główny objaw stanowi zwiększenie częstotliwości wypróżnień i masy stolca, w którym może pojawić się śluz, krew, ropa. Chorobie towarzyszy osłabienie, ból brzucha, podwyższona temperatura ciała, nudności, wymioty. Źródłem zakażenia jest zazwyczaj skażona żywność i woda. Biegunki infekcyjne to częsta przypadłość osób podróżujących za granicę.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Ta choroba układu pokarmowego potocznie nazywana jest wrzodami. Wrzód trawienny to ubytek błony śluzowej z naciekiem zapalnym. Główną przyczyną tej choroby jest zakażenie Helicobacter pylori. Może być skutkiem ubocznym stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Sprzyjają jej palenie tytoniu i nadmierna produkcja kwasu solnego. Zasadniczym objawem wrzodów jest piekący ból i dyskomfort w nadbrzuszu, który zazwyczaj pojawiają się na czczo i 1–3 godziny po jedzeniu. Dolegliwości słabną po spożyciu pokarmu i zażyciu środków zobojętniających kwas solny. Dieta na wrzody żołądkowe to ważny element terapii. We wrzodach dwunastnicy dieta opiera się na unikaniu produktów pobudzających wydzielanie soku żołądkowego, jak np. kawa, mocna herbata, kwaśne owoce, produkty marynowane, smażone, wędzone, pikantne, napoje gazowane. Dowiedz się więcej o domowych sposobach na wrzody dwunastnicy.

Choroba refluksowa przełyku

Innym częstym problemem z układem pokarmowym jest tzw. refluks, czyli zarzucanie do przełyku treści żołądkowej razem z kwasem solnym i enzymami trawiennymi. Rozwojowi tej choroby sprzyjają m.in. nadmierna masa ciała, ciąża, zaburzenia opróżniania żołądka, nieprawidłowa czynność dolnego zwieracza przełyku i niektóre leki (np. doustne środki antykoncepcyjne, leki z grupy blokerów kanału wapniowego, metyloksantyn). Objawami choroby refluksowej przełyku są głównie zgaga, uczucie cofania treści żołądkowej, puste odbijania, pieczenie za mostkiem, ból górnej części brzucha. Objawy narastają po tłustym jedzeniu, podczas leżenia na wznak czy schylania się. Istotne w leczeniu refluksu jest przestrzeganie diety oraz unikanie jedzenia oraz ograniczenie picia na 2-3 h przed snem. Pomocne jest także spanie na wyższej niż zawsze poduszce.

Kamica żółciowa

Najogólniej to zaburzenie układu pokarmowego można określić jako obecność nierozpuszczalnych złogów w pęcherzyku żółciowym (kamica pęcherzykowa) i/lub drogach żółciowych (kamica przewodowa).Złogi, zwane też kamieniami, zbudowane są głównie z jonów nieorganicznych, cholesterolu, białek i barwników żółciowych. Do rozwoju tej choroby predysponują m.in.: czynniki hormonalne, cukrzyca, nadmierna masa ciała, niektóre leki (np. doustne środki antykoncepcyjne, fibraty), hipertriglicerydemia (duże stężenie triglicerydów we krwi), przewlekłe infekcje dróg żółciowych. Choroba przez lata może nie dawać objawów. Charakterystyczną dolegliwością jest kolka żółciowa – napadowy, nagły, ostry, intensywny ból w nadbrzuszu lub w prawym, górnym kwadrancie brzucha. W leczeniu stosuje się leki rozpuszczające kamienie żółciowe, a przy braku rezultatów, w objawowej postaci choroby, konieczne jest usunięcie pęcherzyka żółciowego.

Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO)

Tzw. dysbakterioza przewodu pokarmowego powoduje zaburzenia trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, w tym głównie witaminy B12 i tłuszczów. Do wzmożonej kolonizacji jelita przez bakterie doprowadzić mogą m.in. nieprawidłowości anatomiczne jelit (np. uchyłki, przetoki, zwężenie), zaburzenia motoryki jelit, zaburzenia odporności i wzrost pH soku żołądkowego. Objawy SIBO stanowią zwłaszcza: biegunka tłuszczowa lub wodnista, ból brzucha, obrzęki, niedokrwistość, spadek masy ciała, wzdęcia.

1. K. Andrych, Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2018, t. 12, nr 6, 224–233.
2. A. Hebzda, D. Szczeblowska, D. Serwin i wsp., Choroba Leśniowskiego-Crohna – diagnostyka i leczenie, “Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2011, t. 7, nr 2, s. 98-103.
3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika mały podręcznik 2020/2021, Medycyna Praktyczna, Kraków 2020.