Jak stosować dietę w zespole jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego - czym jest?

Zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS) to powszechne, przewlekłe zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego. Szacuje się, że choroba ta dotyka 9-23% populacji na całym świecie. Osoby cierpiące na IBS stanowią największą podgrupę zgłaszającą się do poradni gastroenterologicznych. Patofizjologia tej choroby nie jest dobrze poznana. Uważa się, że IBS nie jest związane ani z nieprawidłowościami budowy anatomicznej jelit, ani też np. z obecnością guzów zlokalizowanych w jelicie grubym. Jednakże uważa się, że czynnikami ryzyka zespołu jelita drażliwego mogą być m.in.: infekcje pokarmowe, występowanie stanów lękowych i depresyjnych, stosowanie antybiotykoterapii, a także zaburzenia składu flory bakteryjnej jelit. Naukowcy przypuszczają również, że IBS może mieć pewne podłoże genetyczne. Wśród najczęstszych objawów IBS wymienia się: przelewanie w jelitach, bóle brzucha (o zróżnicowanym nasileniu), wzdęcia. Dodatkowo wyróżnia się trzy postaci zespołu jelita drażliwego:

• IBS z zaparciami,

• IBS z biegunką,

• IBS mieszany (naprzemiennie występują biegunka i zaparcia).

Zespół jelita drażliwego jest zaburzeniem objawowym, stąd leczenie ma na celu zredukowanie występujących symptomów tej choroby. Ważnym elementem pozwalającym zwiększyć jakość życia u pacjentów z IBS jest odpowiednia dieta.

Dieta w zespole jelita drażliwego - co jeść?

Aby złagodzić objawy chorobowe, warto wiedzieć, co jeść przy zespole jelita drażliwego. Trzeba mieć jednak świadomość, że sposób żywienia jest uzależniony od postaci IBS. Stąd zasady diety na jelito drażliwe mogą różnić się w zależności od konkretnego przypadku.

Dieta na jelito drażliwe - postać biegunkowa

W przypadku występowania biegunek zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej o ograniczonej podaży tłuszczu. Dodatkowo w postaci biegunkowej IBS należy zmniejszyć spożycie pokarmów będących źródłem błonnika nierozpuszczalnego. W ich miejsce powinny pojawić się produkty zawierające błonnik rozpuszczalny. Przykładem są m.in. marchew, dynia, ziemniaki, jabłka, owoce cytrusowe, banany. Warzywa i owoce najlepiej spożywać bez skórki, w formie gotowanej.Spośród produktów węglowodanowych w postaci biegunkowej IBS znajdują zastosowanie np. ryż biały, kasza kuskus, kaszka manna i kaszka kukurydziana. Do diety na jelito drażliwe można włączyć również: pieczywo pszenne, drobne makarony, płatki ryżowe i owsiane, komosę ryżową. Na ich bazie można przygotować np. lekkostrawne śniadanie - owsiankę z bananami lub ryż z jabłkami.Dla wielu osób pomocne jest ograniczenie spożycia produktów będących źródłem laktozy. Szczególnie bogate w laktozę są: mleko, serki wiejskie, lody, jogurty pasteryzowane. Dobrą alternatywę dla produktów mlecznych stanowią jogurty i napoje roślinne (np. napój owsiany, napój migdałowy). Źródło pełnowartościowego białka powinny stanowić produkty lekkostrawne, w tym: jaja gotowane na miękko, chude ryby (np. dorsz, sandacz), mięso drobiowe, cielęcina i mięso z królika.Osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego powinny zrezygnować ze spożycia produktów wysokotłuszczowych, takich jak: smalec, słonina, tłuste sery żółte i topione.Należy pamiętać, że osoby z postacią biegunkową są szczególnie narażone na odwodnienie.Stąd bardzo ważne jest, aby zapewnić odpowiednie spożycie płynów - najlepiej ok. 2-2,5 litra dziennie. Sprawdzą się tutaj: woda mineralna niegazowana, słaba herbata, kawa zbożowa, a także rozcieńczone soki warzywne i owocowe.

Dieta na zespół jelita drażliwego - postać zaparciowa

Podstawową zasadą diety przy zespole jelita drażliwego u osób zmagających się z zaparciową postacią jest ograniczenie spożycia produktów zapierających, takich jak: pieczywo pszenne, kakao, gorzka czekolada, produkty na bazie mąki ziemniaczanej i ryżu. Dobrą praktyką jest również wyeliminowanie produktów wzdymających. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim: nasiona roślin strączkowych (np. fasolę, soję, ciecierzycę, groch, bób), warzywa kapustne (np. jarmuż, brokuły, kalafior, kapustę), cebulę, czosnek, śliwki.W diecie na drażliwe jelita źródło błonnika pokarmowego powinny stanowić świeże warzywa i owoce, pieczywo razowe lub graham, pumpernikiel, grube kasze (np. gryczana, jaglana, pęczak).Spośród produktów mięsnych, podobnie jak w przypadku postaci biegunkowej, należy sięgać po cielęcinę, królika, indyka, kurczaka. Do diety warto włączyć również chude ryby, w tym np. dorsza, sandacza, leszcza, szczupaka. Wśród dań obiadowych dopuszczone jest stosowanie zup lekkostrawnych, najlepiej na wywarach warzywnych.

Dieta w zespole jelita drażliwego - ograniczenie FODMAP

W diecie przy jelicie drażliwym należy ograniczyć spożycie produktów zawierających FODMAP, czyli fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole. Do produktów o wysokiej zawartości FODMAP zaliczamy np.: niektóre warzywa (kapustne, cebulowe, strączkowe, szparagi, koper włoski), owoce (brzoskwinie, morele, jabłka, gruszki, arbuz, śliwki, owoce suszone), produkty mleczne (twarogi, maślankę, jogurty, mleko, kwaśną śmietanę), produkty zbożowe (produkty na bazie pszenicy, żyta), nerkowce, pistacje, substancje słodzące z grupy polioli (np. ksylitol, erytrytol, maltitol), syropy glukozowo-fruktozowe, miód.

Podsumowanie

Osoby zmagające się z zespołem jelita drażliwego powinny mieć świadomość, że zalecenia żywieniowe, które są dla nich opracowane, nie są uniwersalne. U niektórych osób nie jest niezbędne stosowanie bardzo restrykcyjnej diety, z kolei u innych pacjentów niektóre produkty ogólnie zalecane mogą przyczyniać się do wystąpienia niepożądanych objawów. Stąd jadłospis w zespole jelita drażliwego powinien zostać ustalony przez dietetyka, który przeprowadzi dokładny wywiad żywieniowy.

1. Saha L., Irritable bowel syndrome: Pathogenesis, diagnosis, treatment, and evidence-based medicine, „World Journal of Gastroenterology”, 2014, nr 20, str. 6759-6773.
2. Algera J. i in., The dietary management of patients with irritable bowel syndrome: a narrative review of the existing and emerging evidence, „Nutrients” 2019, nr 11.