Guzki Heberdena – do jakiego lekarza się zgłosić? Objawy i możliwe sposoby leczenia

Co to są guzki Heberdena?

Stawy międzypaliczkowe palców rąk należą do stawów najczęściej obejmowanych procesem zwyrodnieniowym. Dominującą cechą tego procesu jest wytwarzanie wyrośli kostnych. Tzw. osteofity tworzą łatwo wykrywalne guzki podskórne. Jednym z rodzajów takich zmian są guzki Heberdena, zbudowane z tkanki kostnej i chrzęstnej. W ich rozpoznaniu kluczowa jest lokalizacja. Guzki Heberdena umiejscawiają się na grzbietowej powierzchni stawów międzypaliczkowych dalszych. Najczęściej zmiany rozwijają się na palcu II, najrzadziej spotyka się je w obrębie palca IV. Guzki zawdzięczają swoją nazwę brytyjskiemu lekarzowi Williamowi Heberdenowi, który jako pierwszy dokonał ich opisu. Niekiedy jednocześnie z guzkami Heberdena w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów rozwijają się guzki Boucharda, które znajdują się w obrębie stawów międzypaliczkowych bliższych.

Co powoduje powstanie guzków Heberdena?

Przyczyną powstania guzków Heberdena jest choroba zwyrodnieniowa. Niegdyś uważano ją za przypadłość wyłącznie ludzi w podeszłym wieku. Dziś wiadomo, że rozwinąć się może także u osób młodych. Do powstania zmian zwyrodnieniowych na rękach prowadzi nadmierne przeciążenie stawu, a w efekcie tego obniżenie jakości budujących go elementów. Wśród czynników ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów i guzków Heberdena wymienia się zwłaszcza: nadmierną masę ciała, długotrwałe obciążenia mechaniczne, osłabienie siły mięśni okołostawowych (rośnie narażenie stawu na mikrourazy), współistnienie innych chorób, niedobór składników odżywczych o korzystnym wpływie na układ ruchu (głównie wapń, kolagen, siarczan chondroityny), wzmożona gęstość kości (zwiększa ryzyko zmian wytwórczych), czynniki genetyczne – obciążony wywiad rodzinny w kierunku choroby zwyrodnieniowej. Guzki Heberdena są częstsze u kobiet niż u mężczyzn. Szacuje się, że występują u pań nawet dwa razy częściej. Możliwe, że jest to związane z wahaniem poziomu estrogenów, które hamują degradację chrząstki.

Guzki Heberdena – jakie objawy im towarzyszą?

Medyczne znaczenie guzków Heberdena jest mniejsze w porównaniu ze zmianami zwyrodnieniowymi rozwijającymi się w dużych stawach ciała, jak staw kolanowy, barkowy czy biodrowy. To z powodu dużego rozpowszechnienia guzki Heberdena stanowią problem społeczny i zdrowotny. Spotkać można się z przypadkami, w których nie powodowały one żadnych dolegliwości i uważane były bardziej za problem natury kosmetycznej niż medyczny. Jednakże w okolicy guzków Heberdena może rozwinąć się stan zapalny. Objęte nim zostają zazwyczaj stawy o największym zaawansowaniu procesu degeneracyjnego. Wówczas u chorych pojawiają się: dolegliwości bólowe, trudności w zakresie funkcji ręki, zaczerwienienie, ocieplenie, obrzęk, tkliwość zajętej stanem zapalnym okolicy. Charakterystyczną cechą kliniczną choroby zwyrodnieniowej stawów jest nasilenie dolegliwości bólowych pod wpływem zimna. 

Guzki Heberdena – do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku pojawienia się jakichkolwiek dolegliwości ze strony układu ruchu pacjent powinien zgłosić się w pierwszej kolejności do lekarza rodzinnego. Ten na podstawie wstępnego rozpoznania – badania podmiotowego, czyli wywiadu, badania przedmiotowego, a niekiedy i RTG – wystawia skierowanie do reumatologa. Jest ono potrzebne w przypadku korzystania ze świadczeń publicznych. Jednak istnieje możliwość zgłoszenia się na konsultację do reumatologa prywatnie, co nie wymaga skierowania od lekarza rodzinnego.

Reumatolog to specjalista zajmujący się schorzeniami stawów, kości i stanami zapalnymi tkanki łącznej. Artroza palców rąk jest łatwo wykrywalna zarówno badaniem przedmiotowym, jak i radiologicznym kości i stawów. Jednak w postawieniu rozpoznania lekarz reumatolog może posiłkować się szeregiem innych badań. Ważne narzędzia diagnostyczne stanowią: badania laboratoryjne krwi i moczu, USG narządów ruchu, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny. Dopiero analiza wyników pozwoli na opracowanie terapii. Niekiedy pacjenci mają problem, czy z dolegliwościami ze strony układu ruchu zgłosić się do reumatologa czy do ortopedy. Drugi specjalista również zajmuje się leczeniem patologii układu ruchu, ale urazów, uszkodzeń, wad postawy itp. Powinno się do niego udać m.in. z powodu złamania ręki, skręcenia stawu skokowego czy bólu łokcia, na który nie pomaga leczenie domowe.

Na czym polega leczenie guzków Heberdena?

Leczenie guzków Heberdena skupia się na zwalczaniu przyczyny ich powstawania, a zatem choroby zwyrodnieniowej. Ze względu na niedostępność leczenia przyczynowego celem postępowania terapeutycznego jest przede wszystkim zmniejszenie dolegliwości bólowych, zachowanie lub poprawa funkcji stawu oraz ograniczenie niepełnosprawności. Leczenie objawowe polega na zastosowaniu środków farmakologicznych – zazwyczaj są to niesteroidowe leki przeciwzapalne w formie doustnej. Niekiedy wykonywane są dostawowe wstrzyknięcia kortykosteroidów. Zaleca się przyjmowanie środków z siarczanem chondroityny, który działa odbudowująco i wzmacniająco na staw. Chorzy powinni unikać czynności obciążających zajęte chorobą stawy. W przypadku gdy postępowanie zachowawcze nie przynosi zadowalających efektów, konieczny okazuje się zabieg – chirurgiczne usunięcie guzków Heberdena. Wspomagającą rolę odgrywa rehabilitacja. Wykorzystywane są takie oddziaływania fizjoterapeutyczne, jak m.in.: kąpiele siarkowe, fonoforeza, pole magnetyczne, kąpiele wirowe, magnetoterapia, okłady z borowiny, naświetlania lampą Sollux. Na zajęte chorobą ręce stosuje się indywidualnie dobraną do pacjenta kinezyterapię i inne manualne formy zabiegów, np. terapię FDM, suche igłowanie, masaż tkanek.