Przyczyny i leczenie niedrożności jelit

Niedrożność jelit – co to jest i jak do niej dochodzi?

Do niedrożności jelit dochodzi w wyniku zamknięcia światła przewodu pokarmowego lub zahamowania perystaltyki, czyli procesu przemieszczania się strawionego pokarmu (niedrożność porażenna). W zależności od stopnia zamknięcia światła mówimy o niedrożności pełnej (zatrzymaniu pokarmu wraz z wydzielinami) lub niepełnej (częściowym zatrzymaniu treści pokarmowej). 

Niedrożności jelit sprzyjają czynniki, takie jak: 

• przebyte operacje żołądka, 

• braki w uzębieniu, utrudniające dokładne przeżucie pokarmu, 

• łapczywe jedzenie,

• spożywanie nadmiernych ilości surowych warzyw lub owoców, 

• zaburzenia motoryki żołądka, 

• zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, 

• niedoczynność tarczycy. 

Przyczyny niedrożności jelit

Niedrożność jelita cienkiego lub grubego może być spowodowana przez szereg chorób i dolegliwości. Omawiając przyczyny niedrożności jelit, warto wspomnieć o podstawowym jej podziale stosowanym w medycynie.

• Niedrożność mechaniczna – mówimy o niej w przypadku fizycznego zamknięcia światła jelita cienkiego lub grubego. Przyczyną tego stanu mogą być m.in.: guz, uwięźnięcie przepukliny brzusznej, zrosty wewnątrzotrzewnowe lub połknięte ciało obce. Niedrożność mechaniczna powstaje również na skutek zaczopowania jelita niestrawionymi resztkami pokarmowymi (surowymi warzywami lub owocami, pozostałościami leków). 

• Niedrożność porażenna – dochodzi do niej na skutek powikłań po zabiegu jamy brzusznej zarówno za pomocą laparoskopu, jak i tradycyjnych metod otwarcia jamy brzusznej. Niedrożność w tym przypadku jest stanem fizjologicznym podczas rekonwalescencji. U niektórych pacjentów dochodzi jednak do rozwoju stanu zapalnego ściany jelita cienkiego lub ściany jamy otrzewnej. Skutkiem tego jest zahamowanie perystaltyki jelit i zatrzymanie w nim resztek pokarmowych. Czynnikiem sprzyjającym niedrożności porażennej są również zaburzenia metaboliczne organizmu, m.in.: cukrzyca i choroby nerek.

Objawy niedrożności jelit

Niedrożność jelit przyczynia się do całkowitego zatrzymania gazów i stolca, co skutkuje silnym bólem brzucha, napięciem powłok brzusznych i bardzo dużym wzdęciem. Niemożność usunięcia resztek pokarmu i gromadzące gazy prowadzą do wypełniania jelita na całej długości lub tylko powyżej miejsca niedrożności mechanicznej. Dodatkowo narząd wypełnia się wydzielinami produkowanymi przez przewód pokarmowy. W rezultacie do niedrożności jelit z czasem dochodzi niedrożność części żołądka. Objawem tego stanu są bardzo silne wymioty treścią kałową. Nasilenie i częstotliwość dolegliwości zależą od stopnia niedrożności i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W przypadku poważnej niedrożności może dojść do spadku ciśnienia krwi, przyspieszenia tętna, zaburzeń elektrolitowych i osłabienia, posocznicy, a nawet śmierci chorego.

Diagnostyka i leczenie niedrożności jelit

Wskazaniem do konsultacji lekarskiej jest silny ból brzucha i zahamowanie stolca wraz z gazami przez minimum 2 doby. Osoby, u których pojawiły się wymioty, powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Wstępna diagnostyka niedrożności opiera się na wywiadzie lekarskim i badaniu fizykalnym. Pomocne są również badania obrazowe (RTG, USG) i morfologia. U niektórych pacjentów konieczna jest ocena niedrożności za pomocą tomografii komputerowej. 

W przypadku niedrożności porażennej postępowanie polega głównie na leczeniu chorób będących przyczyną niedrożności (ostrego zapalenia trzustki, zapalenia uchyłków, cukrzycy). Konieczne jest nawadnianie dożylne pacjenta oraz w razie potrzeby podawanie leków przeciwbólowych.

Niedrożność mechaniczna wymaga interwencji chirurgicznej. Jeśli stopień zaczopowania jelita grozi pęknięciem narządu i wylaniem się treści do jamy otrzewnej, operacja przeprowadzana jest w trybie pilnym. Rozległość zabiegu zależy od zaawansowania zmian w jelicie. W większości przypadków operacja jest prosta i polega jedynie na usunięciu ciała obcego. Jeśli jednak doszło do zmian w ścianie jelita, chirurg może podjąć decyzję o częściowym usunięciu narządu. Niedrożność jelita spowodowana zrostami podlega operacji, podczas której chirurg przecina zrosty blokujące jelito. W przypadku zmiany, która spowodowała martwicę fragmentu jelita, konieczne jest usunięcie tego obszaru.

Niedrożność jelita cienkiego i grubego jest zespołem objawów, dlatego leczenie powinno skupiać się przede wszystkim na wyeliminowaniu chorób i czynników prowadzących do zamykania światła narządu. Nie istnieje też żaden sposób chroniący przed nawrotem niedrożności. Ewentualna profilaktyka powinna się więc skupiać na unikaniu czynników ryzyka i przestrzeganiu zaleceń lekarza. W grupie pacjentów szczególnie narażonych na niedrożność są osoby borykające się z przepuklinami. Zalecana jest korekta każdej, nawet najmniejszej, zmiany. Usunięcie przepukliny na jej początkowym etapie znacznie ogranicza ryzyko niedrożności jelita.

1. P. Arkuszewski, R. Wichman, A. Srebrzyński, K. Kuzdak, Mechaniczna niedrożność jelita krętego spowodowana grzybem – opis przypadku, „Przegląd Gastroenterologiczny” 2012.