Czym jest objaw Raynauda i jak go wyleczyć?

Czym jest zespół Raynauda?

Objaw Raynauda to rodzaj zaburzenia naczynioruchowego, które jest diagnozowane u około 3–4% populacji (a wedle niektórych szacunków u nawet 15%). Szczególnie wiele przypadków osób z tą nieprawidłowością zamieszkuje kraje o zimnym klimacie. Tam odsetek pacjentów z zespołem Raynauda wynosi aż 30%. Są to przede wszystkim kobiety pomiędzy 15. a 45. rokiem życia. Wedle szacunków na 4–9 chorych kobiet przypada jeden chory mężczyzna.

Cechą charakterystyczną objawu Raynauda jest nagłe zblednięcie skóry i następujące zaraz potem jej zasinienie, a wreszcie zaczerwienienie. Najczęściej zmiany są widoczne na dłoniach i stopach. Czasami występują też na nosie i małżowinach usznych.

Objaw Raynauda może mieć dwie postaci:

• pierwotny objaw Raynauda – jest to idiopatyczna postać zaburzenia, co oznacza, że nie można wskazać jednoznacznie jego podłoża;

• wtórny objaw Raynauda – nie jest objawem izolowanym, lecz towarzyszy innym chorobom (np. toczniowi skórnemu).

Dla rozróżnienia tych dwóch rodzajów objawu Raynauda wtórną jego postać lekarze nazywają zespołem Raunauda. Gdy używają terminu „objaw Raynauda”, mają na myśli idiopatyczną postać zaburzenia.

Jakie są przyczyny wystąpienia objawu Raynauda?

Przyczyną wystąpienia objawu Raynauda jest nagły skurcz naczyń krwionośnych. Ma to najczęściej związek z obniżeniem temperatury otoczenia (np. po wyjściu na mróz) albo silnym stresem.

Naukowcy wciąż jednak nie są w stanie stwierdzić, co jest pierwotną przyczyną takiej reakcji organizmu. Wielu z nich sugeruje, że nagły skurcz naczyń jest wynikiem oddziaływania hormonów, neuroprzekaźników albo cytokin prozapalnych. Inni natomiast uważają, że objaw Raynauda to wynik wysokiej aktywności obecnych w ścianach naczyń krwionośnych receptorów a1-adrenergicznych (receptorów pobudzanych przede wszystkim przez adrenalinę).

Są to jednak wyłącznie przypuszczenia, które jak dotąd nie znalazły pewnego potwierdzenia w przeprowadzonych badaniach.

Jakim chorobom może towarzyszyć objaw Raynauda?

Zespół Raynauda, a więc wtórna postać zaburzenia, która ma związek z inną chorobą organizmu, może być konsekwencją:

• układowych chorób tkanki łącznej (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego, twardziny układowej),

• zespołu uciskowego (np. zespołu cieśni nadgarstka, zespołu górnego otworu klatki piersiowej),

• chorób zwiększających lepkość krwi (np. nadpłytkowości, chłoniaka, białaczki, szpiczaka mnogiego),

• zakażeń (np. boreliozy, mononukleozy zakaźnej, wirusowego zapalenia wątroby typu B i C),

• fibromialgii,

• choroby nowotworowej,

• przetoki tętniczo-żylnej,

• nadciśnienia płucnego.

Ponadto objaw Raynauda może mieć związek z przyjmowanymi lekami (np. pigułkami antykoncepcyjnymi, immunosupresantami, interferonami) oraz stosowanymi substancjami chemicznymi (np. kokainą).

Jakie są objawy zespołu Raynauda?

Typowym objawem zespołu Raynauda (towarzyszącego m.in. toczniowi na rękach) oraz pierwotnej postaci zaburzenia jest nagłe zblednięcie skóry. Wyglądem przypomina ona wówczas papier. Towarzyszy temu uczucie odrętwienia, co wynika z nagłego skurczu naczyń krwionośnych. Po niedługim czasie skóra przybiera kolor siny, aż wreszcie czerwony, co wywołuje zwykle duży dyskomfort, a nawet ból.

Objaw Raynauda występuje na palcach dłoni (około 60% przypadków) i na stopach (około 40% przypadków). Tylko w nielicznych przypadkach zmiany są obserwowane na nosie i małżowinach usznych.

U niektórych chorych objaw Raynauda doprowadza do rozwoju owrzodzeń opuszek palców, a czasami nawet martwicy. Jeśli obserwujesz u siebie zmiany mogące świadczyć o zaburzeniu, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Jak widzisz, nie jest to problem, który można zbagatelizować.

Jak przebiega diagnostyka objawu Raynauda?

Jeśli obawiasz się, że możesz mieć objaw Raynauda, umów się na wizytę do internisty, który po wywiadzie skieruje Cię na dalszą diagnostykę do specjalisty chorób naczyń, dermatologa albo reumatologa.

Do rozpoznania nieprawidłowości lekarze mogą wykorzystać kilka dostępnych metod:

• kapilaroskopię wałów paznokciowych – w dużym powiększeniu widać, że pętle naczyń włosowatych są powiększone i mają rozdęte ramiona;

• próbę prowokacyjną – zanurzenie rąk albo nóg w wodzie o temperaturze 4°C;

• diagnostykę laboratoryjną – wykrycie we krwi autoprzeciwciał (np. czynnika reumatoidalnego). 

Czy leczenie objawu Raynauda jest możliwe?

Jeśli lekarz potwierdzi, że niepokojące Cię symptomy w istocie są objawem lub zespołem Raynauda, możesz rozpocząć terapię. Podstawowym jej elementem jest unikanie bodźców przyczyniających się do nagłego skurczu naczyń krwionośnych. 

Staraj się nie eksponować ciała na niskie temperatury. Zrezygnuj z palenia tytoniu i przyjmowania kofeiny (poza kawą znajduje się ona również w czekoladzie). Jeśli stosujesz doustne środki antykoncepcyjne – porozmawiaj z ginekologiem na temat innych odpowiednich dla Ciebie metod zapobiegania nieplanowanej ciąży.

Przy objawie i zespole Raynauda niewskazane jest również stosowanie leków nasilających skurcz naczyń krwionośnych. Do tej grupy należą m.in. efedryna i klonidyna.

Leczenie nieprawidłowości jest konieczne tylko przy wtórnej postaci choroby. Miej jednak na uwadze, że nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie objawu. Terapia skupia się na ograniczeniu skurczu naczyń krwionośnych oraz terapii choroby podstawowej, z którą objaw Raynauda ma związek (np. tocznia).

Jeśli objaw Raynauda bardzo często się u Ciebie pojawia albo ma ciężki przebieg (występują owrzodzenia), lekarz może zalecić stosowanie:

• azotanów,

• antagonistów wapnia (nifedipina, amlodipina, diltiazem),

• antagonistów receptora adrenergicznego alfa1 (prazosyna),

• losartanu.

Przy wyraźnej niedokrwistości palców stosuje się natomiast:

• nifedipinę,

• kwas acetylosalicylowy,

• heparynę,

• analogi prostaglandyn (iloprost, epoprostenol, alprostadil).

Jeśli Twój organizm nie będzie reagował na leczenie, a do tego zacznie rozwijać się martwica w niedokrwionych częściach, lekarz może zaproponować wykonanie sympatektomii, czyli celowego uszkodzenia nerwów układu współczulnego.