Toczeń na rękach – dowiedz się, czym jest ta choroba

Czym charakteryzuje się toczeń na rękach?

Toczeń (systemic lupus erythematosus – SLE) to układowa choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której przebiegu dochodzi do uszkodzenia wielu narządów. W toczniu układ odpornościowy kieruje przeciwciała przeciw elementom komórkowym własnego organizmu. Etiologia tocznia wciąż nie jest do końca poznana. Uważa się, że choroba rozwija się u osób genetycznie predysponowanych po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym, np. w wyniku infekcji, zaburzeń hormonalnych, przyjmowania wybranych leków czy działania czynników środowiskowych. W toczniu układowym (zwanym też trzewnym) obserwuje się niezwykle wiele objawów. W przypadku gdy dolegliwości koncentrują się w obrębie kończyn górnych, mówi się o toczniu na rękach. 

Jakie mogą być objawy tocznia na rękach?

W przebiegu tocznia trzewnego w obrębie ręki najczęściej stwierdzane są następujące dolegliwości:

• objawy ze strony układu ruchu – zmiany w stawach i mięśniach, 

• zmiany skórne, 

• zmiany naczyniowe.

Zazwyczaj towarzyszą im objawy ogólne.

Objawy skórne

W obrębie kończyn górnych nierzadko występuje toczeń skórny. Choroba daje zazwyczaj szereg dolegliwości, które nasilają się na skutek działania promieniowania ultrafioletowego. Towarzyszyć jej mogą m.in.: zmiany skórne rumieniowo-bliznowaciejące typowe dla rumienia krążkowego, pokrzywka, zgrubienia tkanki podskórnej – guzki, które ustępując, pozostawiają po sobie wgłębienia (najczęściej obserwuje się je na ramionach). 

Objawy naczyniowe

W toczniu na rękach może pojawić się szereg zmian naczyniowych. Jedną z możliwych jest objaw Raynauda. To nagłe blednięcie, sinienie i zaczerwienienie kończyn (zwłaszcza palców) na skutek odruchowych skurczów naczyń obwodowych. Chorobie towarzyszyć mogą również takie zmiany naczyniowe, jak

• siność siatkowata (na skórze kończyn pojawiają się sine lub sinoróżowe, mozaikowate wzory w wyniku zaburzenia regulacji skurczu i rozkurczu obwodowych naczyń krwionośnych),

• teleangiektazje (tzw. pajączki naczyniowe) wałów paznokciowych, 

• wybroczyny na płytkach paznokciowych, podobne do wbitej drzazgi.

Piśmiennictwo donosi o rzadkich przypadkach obustronnego zapalenia naczyń rąk w toczniu. To niebezpieczna dolegliwość, gdyż gwałtownie może przechodzić w zgorzel (martwicę tkanek, zwaną też gangreną).

Zmiany w układzie ruchu

Kolejnym powszechnym przejawem tocznia na rękach są zmiany w układzie ruchu. Choroba często zajmuje stawy – najczęściej w obrębie palców i nadgarstków. Zmiany stawowe mogą się pojawić kilka miesięcy i lat przed ostatecznym rozpoznaniem choroby. Stawy stają się bolesne, obrzmiałe, bywa, że z towarzyszącą poranną sztywnością. Niekiedy obserwuje się obecność wysięku. Jest to płyn powstający w przebiegu procesu zapalnego. Do jego rozwoju dochodzi w wyniku przenikania płynnych składników osocza przez ściany naczyń krwionośnych i gromadzenia się ich w tkankach. 

W toczniu rzadko dochodzi do powstania deformacji w zajętym stawie. Niekiedy występuje artropatia Jaccouda (zapalenie stawów Jaccouda), spowodowana wiotkością torebki stawowej. Charakteryzuje się ona obecnością łokciowego odchylenia w stawach rąk, czasami z towarzyszącym przykurczem w obrębie stawów międzypaliczkowych.

W badaniu radiologicznym zajętych stawów zwykle nie stwierdza się większych zmian. Jeżeli już są obecne, to zazwyczaj są to zmiany torbielowate w warstwie podchrzęstnej małych stawów rąk. W toczniu rumieniowatym może dojść do ścieńczenia ścięgien zginaczy i prostowników ręki czy łagodnego zgrubienia błony maziowej stawów międzypaliczkowych.

Należy wspomnieć, że w przebiegu tocznia mogą pojawić się wędrujące, zmieniające nasilenie bóle mięśni, osłabienie siły mięśniowej, a w ciężkich przypadkach nawet zaniki mięśni, co będzie prawdopodobnie ograniczało pracę rąk. Chorzy uskarżać się mogą na niemożność podejmowania wielu codziennych czynności, w tym tak prozaicznych, jak pisanie, otwieranie słoików czy podnoszenie i noszenie ciężkich przedmiotów.

Objawy ogólne

Pamiętać trzeba, że poza dolegliwościami koncertującymi się w kończynach górnych mogą pojawić się objawy ze strony innych części ciała oraz ogólne. Te drugie bywają często pierwszym zwiastunem tocznia rumieniowatego. Wśród dolegliwości ogólnych wymienia się zwłaszcza: zmęczenie, spadek apetytu, utratę masy ciała, podwyższoną temperaturę ciała, powiększone węzły chłonne.

Czy to na pewno toczeń?

Rozpoznanie tocznia rumieniowatego to bardzo trudne zadanie. Choroba z uwagi na bogaty obraz kliniczny często przypomina inne schorzenia. Stąd też konieczne jest różnicowanie jej z różnymi chorobami. W diagnostyce tocznia rumieniowatego powinno się uwzględnić takie jednostki chorobowe, jak:

• pęcherzyca rumieniowata,

• reakcje fotouczuleniowe (np. wielopostaciowe osutki świetlne),

• trądzik różowaty,

• łuszczyca,

• zapalenie skórno-mięśniowe,

• białaczki,

• chłoniaki,

• zespół Sjögrena,

• zespół fosfolipidowy,

• reumatoidalne zapalenie stawów.

1. J. Gryglewicz i wsp., Toczeń rumieniowaty układowy w Polsce, Warszawa 2012.
2. M. Skoczyńska, Skórne postacie tocznia rumieniowatego, „Kosmetologia Estetyczna” 2016, t. 5, nr 6, s. 637–640.
3. P.P. Smith, C. Gordon, Układowy toczeń rumieniowaty: obraz kliniczny, „Dermatologia po Dyplomie” 2011, t. 2, nr 2, s. 28–33.
4. P. Wiland, Zmiany w układzie ruchu w toczniu rumieniowatym układowym w aspekcie różnicowania z reumatoidalnym zapaleniem stawów, „Annales Academiae Medicae
5. Stetinensis” 2010, nr 56, s. 40–44. I. Zimmermann-Górska, Reumatologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.