Układ hormonalny – budowa i funkcje

Budowa układu hormonalnego

Pierwszą osobą, która użyła słowa “hormon”, był angielski fizjolog Ernest Starling. Na początku XX stulecia prowadził prace badawcze nad istnieniem substancji sterujących wieloma procesami życiowymi i zapewniających równowagę organizmowi człowieka. To dzięki nim śpisz w nocy, masz energię do działania w ciągu dnia, Twoje włosy i cera wyglądają pięknie, a libido pozostaje na zadowalającym poziomie. W organizmie człowieka działają różne rodzaje hormonów, a jest to możliwe dzięki gruczołom wydzielania wewnętrznego (dokrewnym) produkującym omawiane substancje. 

Centrum dowodzenia układu hormonalnego u człowieka jest przysadka mózgowa, a jej pracę koordynuje podwzgórze mózgu. To właśnie do niego docierają sygnały o zapasach hormonów lub ich niedoborze i to ono daje “polecenie” przysadce, aby zaczęła wydzielać hormon stymulujący określony gruczoł do wytężonej pracy. Wśród gruczołów tworzących układ hormonalny są: tarczyca, przytarczyce, nadnercza, grasica, szyszynka, trzustka oraz jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet. 

Oto krótka charakterystyka elementów układu hormonalnego oraz wydzielanych przez nie hormonów:

• przysadka mózgowa – znajduje się w centralnej części głowy, na wysokości zatok przynosowych. Nie tylko pobudza inne gruczoły do pracy, ale sama wydziela hormon wzrostu, prolaktynę odpowiedzialną za laktację u świeżo upieczonych mam, a także luteinę pobudzającą wytwarzanie progesteronu u kobiet i testosteronu u mężczyzn;

• podwzgórze – podkorowa część mózgowia. Wydziela m.in. dopaminę odpowiedzialną za koordynację ruchową i napięcie mięśniowe, wazopresynę zagęszczającą mocz oraz oksytocynę, która pobudza skurcze mięśni macicy podczas porodu;

• szyszynka – część nadwzgórza mózgu. Produkuje melatoninę (hormon snu) i pozwala kontrolować pracę wewnętrznego zegara biologicznego;

• tarczyca – niewielki gruczoł znajdujący się w przedniej i dolnej części szyi. Wytwarza m.in. trójjodotyroninę (T3) oraz tyroksynę (T4), bardzo ważne dla wzrostu i prawidłowego rozwoju całego organizmu. Przy określaniu poziomu hormonów tarczycy bada się także poziom TSH, czyli hormonu informującego o nadczynności lub niedoczynności tego gruczołu;

• przytarczyce – produkują parathormon odpowiedzialny m.in. za regulowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu;

• nadnercza – w tym gruczole zlokalizowanym w górnym biegunie nerek powstaje m.in. hormon stresu/kortyzol, który pobudza organizm do działania;

• grasica – niewielki gruczoł zlokalizowany w klatce piersiowej, tuż za mostkiem. Produkuje hormony (m.in.: tymopoetynę, tymozynę i tymulinę) odpowiadające za wytwarzanie i dojrzewanie limfocytów, czyli komórek krwi wspierających odporność organizmu.

• Sprawdź też, czym jest antykoncepcja hormonalna i jak podawanie hormonów w czasie cyklu menstruacyjnego wpływa na organizm.

Jakie funkcje pełni układ hormonalny?

Układ hormonalny jako całość odpowiada przede wszystkim za zachowanie homeostazy (równowagi) organizmu. To dzięki niemu poszczególne układy ciała komunikują się między sobą i zachodzą w nich pożądane reakcje. Układ hormonalny ma wpływ na wszystkie dziedziny życia człowieka: jakość snu, wygląd zewnętrzny, samopoczucie psychiczne, płodność, apetyt czy nastrój. 

Najczęstsze choroby układu hormonalnego

Zaburzeń i chorób o podłożu hormonalnym jest bardzo dużo. Najczęściej występujące schorzenia to nadczynność lub niedoczynność tarczycy (w tym przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy Hashimoto). Kobiety zmagają się dość często z zespołem policystycznych jajników (PSOS) lub zaburzeniami hormonalnymi w trakcie cyklu miesiączkowego, ciąży czy karmienia piersią. Mężczyźni cierpią z powodu obniżającego się wraz z wiekiem poziomu testosteronu, a łysienie androgenowe (na tle hormonalnym) dodatkowo wpływa na ich samopoczucie. Z kolei za zbyt niski wzrost (karłowatość) u dzieci odpowiedzialny jest m.in. niedobór hormonu wzrostu. Specjaliści podkreślają również związek między zaburzeniami hormonalnymi a depresją. 

Do jakiego lekarza się udać w przypadku chorób o podłożu hormonalnym?

Zaburzenia hormonalne diagnozuje i leczy endokrynolog.