Antykoncepcja hormonalna – rodzaje i sposób działania

Antykoncepcja hormonalna – co to jest?

Antykoncepcja hormonalna to obok prezerwatyw najczęściej stosowana forma zapobiegania nieplanowanym ciążom. Hormonalne środki antykoncepcyjne dostępne są w wielu formach, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie ich do wymagań i potrzeb każdej kobiety, tak aby były one wygodne, bezpieczne i skuteczne. Wśród podstawowych metod antykoncepcji hormonalnej wymienia się:

• doustne tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe (zawierają progestagen, np. noretysteron, dwuoctan etanodiolu, lewonorgestrel) lub dwuskładnikowe – złożone z dwóch składników hormonalnych: estrogenu i progestagenu, mogą mieć stałą proporcję obu składników (system jednofazowy), zmieniać się dwukrotnie (system dwufazowy) lub trzykrotnie (system trójfazowy),

• plastry antykoncepcyjne,

• dopochwowe pierścienie antykoncepcyjne,

• wstrzyknięcia domięśniowe/podskórne progestagenów o przedłużonym działaniu (wstrzyknięcia rozpoczyna się w 5. dniu cyklu lub 5–6 tygodni po porodzie, a także 7 dni po poronieniu, metoda ta ma charakter czasowo nieodwracalny, co uniemożliwia przerwanie jego działania antykoncepcyjnego w dowolnym momencie),

• wewnątrzmaciczny system uwalniania lewonorgestrelu,

• antykoncepcja hormonalna postkoitalna, tzw. tabletka dzień po lub tabletka w razie zagrożenia (metoda nie może być polecana do dłuższego stosowania, wykorzystuje się ją jedynie w przypadku nieprzemyślanego, niezaplanowanego współżycia).

Niemniej jednak największą popularnością wśród metod antykoncepcji hormonalnej cieszą się doustne tabletki antykoncepcyjne, które podawane są przez 21–22 dni, po których następuje przerwa i rozpoczyna się krwawienie miesięczne. Taki schemat sprawia, że kobiecie łatwo jest wyrobić sobie nawyk regularnego przyjmowania tabletek – kolejny cykl brania tabletek rozpoczyna w tym samym dniu tygodnia, a krwawienie z odstawienia pojawia się tego samego dnia o tej samej porze.

Czy antykoncepcja hormonalna jest skuteczna?

Uważa się, że antykoncepcja hormonalna jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania ciąży. Skuteczność przykładowych hormonalnych metod antykoncepcyjnych oceniana wskaźnikiem Pearla jest następująca: 

• dla tabletki dwuskładnikowej – 0,1–3, 

• dla tabletki antykoncepcyjnej jednoskładnikowej – 0,3–4, 

• wstrzyknięć MPA – 0–1, 

• antykoncepcji „po stosunku” – 2–5.

Na skuteczność wybranych środków antykoncepcyjnych duży wpływ ma osoba je stosująca. Przykładowo najczęstszymi przyczynami obniżonej skuteczności tabletek antykoncepcyjnych są: pominięcie tabletki, biegunka lub wymioty, stosowanie niektórych leków. Medykamentami, które obniżają skuteczność doustnej antykoncepcji, są m.in.: antybiotykoterapia (niszczy florę bakteryjną jelit, a przez to wpływa na metabolizowanie progestagenów), leki przeciwgruźlicze (ryfampicyna), leki przeciwdrgawkowe (barbiturany, karbamazepina, toprymat, fenytoina, prymidon), paracetamol, klotrimazol, ketokonazol. Dowiedz się więcej o zależności tabletki antykoncepcyjne a ciąża oraz o skuteczności innych metod regulacji poczęć.

Jak działa antykoncepcja hormonalna?

Mechanizm działania antykoncepcyjnego środków hormonalnych jest złożony. Oddziałują one na proces dojrzewania pęcherzyka jajnikowego i owulację, które determinowane są przez wydzielane przez przysadkę mózgową hormonów gonadotropowych. Antykoncepcja hormonalna prowadzi do zaburzenia wydzielania tych hormonów, w konsekwencji czego dochodzi do ograniczenia wzrostu pęcherzyków jajnikowych. Dodatkowo metody antykoncepcyjne wpływają na błonę śluzową macicy, uniemożliwiając zagnieżdżenie się w niej zarodka. Oddziałują również na śluz szyjkowy – sprawiają, że staje się on gęsty (podobny do śluzu z okresu niepłodności poowulacyjnej), a tym samym nieprzepuszczalny dla plemników. 

Przeciwwskazania do antykoncepcji hormonalnej 

Antykoncepcja hormonalna, mimo że uznawana jest za bezpieczną formę regulacji poczęć, to ma pewne przeciwwskazania do stosowania. Wśród nich wymienia się m.in.: żylną chorobę zakrzepowo-zatorową, raka sutka, ciążę lub jej podejrzenie, niewydolność wątroby, niezdiagnozowane krwawienie z dróg rodnych, palenie papierosów. Hormonalne środki antykoncepcyjne są niewskazane w przypadku: migreny (zwłaszcza typu crescendo), depresji endogennej, anemii sierpowatej, cukrzycy, w trakcie lub po leczeniu śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy, hiperprolaktynemii, przewlekłej choroby nerek, długotrwałego unieruchomienia, otyłości z BMI powyżej 35.

Jakie badania wykonać przed zastosowaniem antykoncepcji hormonalnej?

Nie każdy zestaw hormonów będzie odpowiedni dla danej kobiety, dlatego też bardzo ważne jest zaplanowanie antykoncepcji hormonalnej z uwzględnieniem badań diagnostycznych. Lekarz powinien przeprowadzić z pacjentką szczegółowy wywiad osobisty i rodzinny. Zaleca się wykonanie następujących badań: morfologia krwi, glukoza (poziom cukru we krwi), rozmaz krwi, lipidogram (poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi), parametry krzepliwości krwi (PT, INR, APTT), próby wątrobowe, poziom hormonów (FSH, LH, TSH, estradiol, prolaktyna, progesteron, testosteron).

Dodatkowo wskazane są badania ginekologiczne, takie jak: cytologia, USG narządów rodnych, badanie piersi. Kobiety aktywne seksualnie powinny wykonać również test ciążowy, aby upewnić się, że nie są w ciąży. Przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej trzeba dokonać pomiaru masy ciała i ciśnienia tętniczego krwi.