Autyzm wysokofunkcjonujący – jak się objawia i jak sobie z nim radzić?

Autyzm wysokofunkcjonujący – co to znaczy?

Autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe, które utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie i może znacznie obniżać komfort życia. Dotyczy on dzieci i dorosłych, a każdy człowiek reprezentuje indywidualny zestaw cech, które można zaliczyć do spektrum autyzmu. Osoba autystyczna zazwyczaj nie patrzy innym w oczy, ma trudności z mówieniem i nawiązywaniem relacji, a także bywa nadwrażliwa na hałas i dotyk. Autyzm wysokofunkcjonujący to łagodniejsza odmiana omawianego zaburzenia, podobnie jak zespół Aspergera. Osoby dotknięte tym problemem przejawiają nieliczne cechy typowe dla spektrum. Bardzo często można je pomylić z introwertykami lub indywidualistami. Przeważnie znajdują dobrą pracę i zakładają rodziny. W wielu przypadkach zaburzenia zostają zdiagnozowane bardzo późno. Osoba żyje z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przez wiele lat i dowiaduje się o nich zbyt późno – np. w toku terapii poznawczo-behawioralnej, podjętej z zupełnie innego powodu – lub pozostaje w nieświadomości do końca życia. Uważna obserwacja symptomów pozwoli szybciej rozpocząć terapię, dzięki której funkcjonowanie w społeczeństwie stanie się jeszcze lepsze.

Autyzm wysokofunkcjonujący – objawy 

Osoba autystyczna przejawia zespół charakterystycznych cech. Autyzm dziecięcy można rozpoznać po zachowaniach, sposobie komunikacji oraz poziomie przystosowania do życia w społeczeństwie. W przypadku osób z autyzmem wysokofunkcjonującym tych typowych symptomów jest znacznie mniej. Pod wieloma względami taki człowiek nie wyróżnia się z tłumu, ponieważ umie nawiązywać i podtrzymywać relacje społeczne, a także nie ma większych trudności w komunikacji. 

Do głównych cech, na podstawie których można rozpoznać autyzm wysokofunkcjonujący, należą:

• ograniczone zainteresowania i skłonność do poświęcania się jednemu hobby. Przeważnie są to wąskie dziedziny, takie jak informatyka, botanika czy ornitologia;

• umiejętność zapamiętywania szczegółowych informacji;

• ponadprzeciętna inteligencja i wybitne zdolności w naukach ścisłych, takich jak matematyka czy fizyka;

• sztywność zachowań, połączona z niechęcią do zmian;

• nadwrażliwość na hałas i niechęć do przebywania w miejscach, gdzie można doświadczyć zbyt wielu bodźców naraz;

• trudność w wyrażaniu emocji;

• trudności w relacjach koleżeńskich i romantycznych – osoby z autyzmem wysokofunkcjonującym potrafią je tworzyć, jednak w czasie ich trwania napotykają wiele trudności.

Spektrum autyzmu jest pojęciem bardzo szerokim. Trzeba brać pod uwagę fakt, że każda osoba dotknięta tym zaburzeniem ma indywidualny zestaw cech. 

Autyzm wysokofunkcjonujący u dzieci – jak wygląda?

Diagnostyka we wczesnych latach życia – dotyczy to zarówno autyzmu dziecięcego, jak i autyzmu atypowego – przebiega według ściśle określonych kryteriów. Oceniane są m.in. zachowania, zdolności komunikacyjne oraz umiejętności społeczne. Zaburzenia u dzieci także mogą zostać sklasyfikowane jako wysokofunkcjonujące. W praktyce oznacza to, że maluch:

• komunikuje się z rówieśnikami, choć jego mowa bywa nieco zaburzona;

• potrafi bawić się z innymi dziećmi, jednak preferuje samodzielną zabawę z udziałem ulubionych przedmiotów;

• ma jedno hobby, któremu poświęca uwagę;

• jest nadwrażliwe na hałas i źle reaguje na nadmiar bodźców;

• nie potrafi wyrażać emocji, dlatego zdarza mu się wpadać w złość;

• uwielbia rutynę i nie najlepiej znosi zmiany.

Autyzm wysokofunkcjonujący u dorosłych – jak go rozpoznać?

Wysokofunkcjonujący autyzm u dorosłych bywa utożsamiany z zespołem Aspergera lub z introwertyzmem. Dorośli dotknięci tą formą zaburzenia potrafią tak dobrze przystosować się do reguł życia społecznego, że trudno zauważyć, z jakim problemem się zmagają. Czasem miewają trudności z okazywaniem uczuć, a relacje z ludźmi bywają dla nich wyzwaniem. Niektórzy unikają zatłoczonych galerii handlowych i najlepiej czują się w spokojnym otoczeniu. Zdecydowana większość z nich pracuje i zakłada rodziny. W przeciwieństwie do osób z autyzmem niskofunkcjonującym mogą oni żyć w pełni samodzielnie.

Najpopularniejsze metody terapii osób z autyzmem wysokofunkcjonującym

Osoby dotknięte autyzmem wysokofunkcjonującym – mimo że w niewielkim stopniu różnią się od innych – nie powinny rezygnować z terapii. Właściwie dobrana metoda pomoże im jeszcze lepiej radzić sobie w życiu i czerpać przyjemność z relacji z innymi ludźmi. Najlepiej sprawdzi się terapia poznawczo-behawioralna pod okiem dobrego specjalisty lub trening umiejętności społecznych. Bardzo przydatne mogą okazać się także różne formy coachingu, pod warunkiem, że trener zna specyfikę problemu. Systematyczną terapię warto uzupełnić metodami wspierającymi,takimi jak nauka technik relaksacyjnych lub muzykoterapia.

1. S. Goldstein i in., Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017.
2. T. Grandin i in., Mózg autystyczny, Wydawnictwo Copernicus Center Press, Kraków 2018.
3. T. Pietras i in., Spektrum autyzmu – od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji, Wydawnictwo Continuo, Radom 2022.