Jak wygląda borowik? Rodzaje borowików i ich charakterystyka

Borowik – król polskich lasów

Podczas grzybobrania najczęściej zbieramy podgrzybki, ale to znalezienie borowika (czy jak mawia się potocznie – prawdziwka) cieszy najbardziej. Polskie grzyby leśne, a w szczególności właśnie borowiki, cenione są w całej Europie Zachodniej za wyjątkowy smak i aromat. 

Rodzina borowikowatych to głównie grzyby jadalne, jednak są również odmiany trujące. Aby podczas grzybobrania nie popełnić tragicznego w skutkach błędu, trzeba nauczyć się rozpoznawać, które odmiany borowika są jadalne, a które trujące. Aby Ci to ułatwić, przygotowaliśmy krótkie charakterystyki najczęściej spotykanych odmian prawdziwków.

Borowiki jadalne

Nie każdego grzybiarza satysfakcjonują rydze czy maślaki – doświadczeni szukają rzadkich odmian najszlachetniejszego z polskich grzybów – borowika. 

Borowik szlachetny

Najczęściej spotykany w lasach iglastych i mieszanych. Grzyb ma gruby trzon, który ku dołowi wyraźnie się rozszerza. Nóżka jest jasna, miejscami całkiem biała, kapelusz – gładki i półkolisty. Młode borowiki mają bardzo jasne kapelusze, niekiedy nawet białe. Z czasem nabierają brązowej barwy. Pod kapeluszem znajduje się gąbka o jasnym zabarwieniu. Miąższ borowika jest biały i zwarty, po przekrojeniu nie zmienia koloru.

Borowik królewski

Rośnie w lasach liściastych i trzeba mieć prawdziwe szczęście, by go znaleźć. Trzon młodego borowika jest baryłkowaty, potem zaczyna przypominać maczugę. Ma ciekawe zabarwienie – na dole jest brązowo-czerwony, natomiast wyżej staje się żółtawy. Borowik królewski ma wypukły kapelusz – intensywnie różowy, upstrzony czerwonymi, włóknistymi strzępkami. Gąbka i miąższ są żółte, a po przekrojeniu nie zmieniają koloru. Natomiast podczas deszczowej pogody na trzonie możesz zobaczyć zasinienia od palców.

Borowik ceglastopory

To odmiana borowika najczęściej spotykana w lasach górskich. Rośnie na podmokłych, kwaśnych glebach. Borowik ceglastopory ma początkowo bulwiasty, potem walcowaty trzon i bardzo charakterystyczny kolor – żółty, pokryty czerwonymi kosmkami. Kapelusz w kolorze brązowym i żółta gąbka skrywa w sobie łagodny w smaku miąższ. Po przekrojeniu sinieje. To bardzo smaczny i wartościowy grzyb, ale ze względu na zabarwienie niedoświadczeni grzybiarze go omijają. Nie warto, bo ma niesamowity aromat i smak. Jak przyrządzić te grzyby? Doskonale smakują marynowane i w sosach. 

Borowik szlachetny (usiatkowany)

Rośnie w lasach liściastych – szczególnie dębowych i bukowych. Trzon młodych borowików jest baryłkowaty, z czasem przekształca się w cylindryczny. Przy ziemi jest jasny, im wyżej, tym bardziej brązowy. Trzon w całości pokrywa siateczka. Kapelusz jest jasnobrązowy, matowy i suchy, a miąższ – jasny, ścisły i łagodny w smaku. Nie sinieje po przekrojeniu. 

Borowik ciemnobrązowy

Rośnie pojedynczo, najczęściej spotykany w lasach liściastych. Jego wysyp obserwuje się w cieplejszych miesiącach. Trzon jest baryłkowaty lub cylindryczny w zdecydowanym, brązowym kolorze, pokryty siateczką, która ciemnieje ku górze. Kapelusz jest ciemny, u młodych okazów zamszowaty, potem gładki. Biały miąższ nie zmienia koloru po przekrojeniu. 

Borowik sosnowy

Jak wskazuje nazwa, grzyb ten rośnie w lasach iglastych, szczególnie górskich. Jest bardzo rzadkim okazem w Polsce. Ma gruby trzon, pokryty brunatno-żółtą siateczką. Jego kapelusz jest zamszowaty, początkowo biały, potem ciemnożółty. Biały miąższ ma łagodny smak. 

Borowik brzozowy

Ten grzyb rośnie w lasach liściastych, najczęściej pod brzozami – stąd nazwa. Trzon młodego okazu jest bulwiasty, w miarę rośnięcia staje się cylindryczny. Na białym trzonie znajduje się gładki, jasny kapelusz. Miąższ pod skórką kapelusza jest szaro-zielony, natomiast wewnątrz – biały i zwarty. 

Borowiki trujące

Rodzina borowikowatych to również odmiany niejadalne: borowiki korzeniaste i szatańskie. 

Borowik szatański

Jak wygląda borowik szatański? Ma kolisty trzon w kolorze żółtym, pokryty krwistoczerwoną siateczką. Z tego powodu niedoświadczeni grzybiarze nie zbierają borowików ceglastoporych z czerwonym trzonem. Charakterystyczną cechą borowika szatańskiego jest to, że bywa szerszy niż wyższy. Półkolisty kapelusz z bieli i odcieni szarości przechodzi w kolor zielony. Miąższ borowika szatańskiego błękitnieje po przełamaniu. Starsze grzyby wydzielają charakterystyczny zapach padliny. To również pomaga je zidentyfikować i nie popełnić błędu podczas zbierania. 

Borowik korzeniasty

Ma kolisty, gruby trzon w cytrynowożółtym kolorze. Przy podstawie jest on szaro-brunatny. Młode borowiki korzeniaste mają półkolisty kapelusz, który w miarę rośnięcia staje się płaski. Skórka na kapeluszu jest biała, pokryta brunatnymi i szarymi smugami. Miąższ sinieje delikatnie po przecięciu.

Jakie objawy po spożyciu świadczą, że był to borowik szatański? Jak rozpoznać zatrucie borowikiem korzeniastym? Bóle głowy, rumień na twarzy, halucynacje i zaburzenia widzenia, następnie zaburzenia neurologiczne, nagły spadek ciśnienia i zapaść – tak wygląda kolejność objawów po spożyciu trujących borowików. Dlatego zaleca się ostrożność – nie tylko w lesie, ale również na targowiskach podczas kupowania grzybów z niesprawdzonych źródeł. Różnice pomiędzy borowikami jadalnymi i trującymi są dość wyraźne. Zdecydowanie więcej jest zatruć, gdy to kanie okazują się muchomorami.

1. C.M. Uklańska-Pusz, Leśny król: borowik, „Mój Piękny Ogród” nr 10, 2020.
2. Z. Leszczyńska-Niziołek, Polowanie na grzyby. Od borowika do grzybowej, Buchmann, Warszawa 2022.
3. H.E. Laux, Atlas grzybów, RM, Warszawa 2022.