Choroby odkleszczowe – rodzaje, diagnostyka i metody leczenia

Co to są choroby odkleszczowe?

Choroby odkleszczowe to grupa schorzeń, do których dochodzi w wyniku ukąszenia przez kleszcze – pajęczaki, które żywią się krwią, m.in. człowieka. Spośród setek rodzajów kleszczy najważniejsze w patogenezie chorób odkleszczowych są trzy gatunki – Ixodes scapularis, Ixodes ricinus i Dermacentor variabilis. Rozpoznanie schorzeń odkleszczowych bywa dużym wyzwaniem diagnostycznym, większość osób nie pamięta bowiem ukąszenia i, co za tym idzie, nie wiąże z nim objawów chorobowych, które są dodatkowo mało specyficzne.

Rodzaje i objawy chorób odkleszczowych u ludzi

Do najczęściej występujących chorób odkleszczowych u ludzi należą:

• choroba z Lyme (borelioza) – wywołana najczęściej przez bakterię Borrelia burgdorferi, rzadziej Borrelia afzelii i Borrelia garinii – przenoszone przez kleszcze. Wczesna postać choroby może obejmować objawy grypopodobne i rumień wędrujący – zmianę skórną pojawiającą się w obrębie ukąszenia, szerzącą się obwodowo, z obecnym centralnym przejaśnieniem. Z czasem mogą pojawić się inne symptomy – bóle mięśni i stawów, zaburzenia neurologiczne (w tym zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), zaburzenia rytmu serca;

• kleszczowe zapalenie mózgu – przenoszona przez kleszcze choroba wirusowa, która może mieć przebieg od bezobjawowego (u 70–98% osób), poprzez łagodne zapalenia opon mózgowych do ciężkiego zapalenia opon mózgowych i mózgu z towarzyszącym paraliżem. Zachorowania obserwuje się najczęściej w Europie i Azji, częściej u osób dorosłych niż u dzieci. Mimo iż dostępne są szczepienia ochronne, częstość występowania tego schorzenia wciąż rośnie. Objawy kleszczowego zapalenia mózgu pojawiają się średnio po 1–2 tygodniach od zakażenia i są to m.in. wysoka gorączka, nudności i wymioty, bóle i zawroty głowy, światłowstręt;

• anaplazmoza – wywołana przez bakterię Anaplasma phagocytophilum, która atakuje krwinki białe; choroba może przebiegać bezobjawowo lub powodować wystąpienie objawów grypopodobnych (gorączki, bólu mięśni i stawów, osłabienia, nadmiernej potliwości) i żołądkowo-jelitowych (biegunki, bólu brzucha, nudności i wymiotów). U części chorych dochodzi do zapalenia płuc lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;

• babeszjoza – zakażenie spowodowane przez pierwotniaki Babesia microti lub Babesia duncani, prowadzące do niszczenia krwinek czerwonych i wystąpienia objawów grypopodobnych, anemii hemolitycznej (osłabienia, żółtaczki, ciemnego zabarwienia moczu, nudności, wymiotów, bólu brzucha). Babeszjoza rzadko występuje u człowieka, znacznie częściej chorują ukąszone przez kleszcze psy;

• tularemia – choroba zakaźna wywołana przez bakterię Francisella tularensis, w przebiegu której obserwuje się często plamisto-grudkową wysypkę, powiększenie węzłów chłonnych, gorączkę i dreszcze oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Inne, rzadko występujące choroby odkleszczowe to m.in. erlichioza, gorączka plamista Gór Skalistych czy gorączka krymsko-kongijska.

Diagnostyka i leczenie najczęstszych chorób odkleszczowych

Rozpoznanie chorób odkleszczowych bywa dużym wyzwaniem dla lekarza i wymaga przeprowadzenia szczegółowego wywiadu (w tym dotyczącego przebytych ukąszeń przez kleszcze czy podróży do rejonów endemicznego występowania kleszczy) oraz badania przedmiotowego (badania fizykalnego). Zwykle konieczne jest wykonanie dodatkowych testów – podstawowych badań krwi (m.in. morfologii, poziomu CRP i aktywności enzymów wątrobowych), badań serologicznych (np. poziomu przeciwciał przeciwko Borrelia), mikrobiologicznych, a w razie podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych również badania płynu mózgowo-rdzeniowego. W przypadku obecności rumienia wędrującego rozpoznanie opiera się na typowym obrazie klinicznym i nie wymaga wykonania dodatkowych oznaczeń.

Leczenie chorób odkleszczowych wymaga odpowiedniej do rozpoznania farmakoterapii m.in. podawania antybiotyków, leków przeciwgorączkowych, przeciwwymiotnych i przeciwbólowych. Antybiotykiem pierwszego wyboru u dorosłych pacjentów z chorobą z Lyme jest doksycyklina, a u dzieci – amoksycylina. Borelioza wymaga dość długiego leczenia, trwającego zwykle 14–28 dni.

Polecamy

---

Zdrowie

1 min.

Ślad po kleszczu - jak wygląda? Jak długo go widać?

Wygląd śladu po kleszczu może mieć niegroźną postać, ale i świadczyć o zakażeniu organizmu bakteriami lub wirusami. O ile świąd i czerwony ślad po ukąszeniu nie powinny być powodem do niepokoju, o tyle rozległy rumień stanowi sygnał alarmowy do natychmiastowego kontaktu z lekarzem.

Katarzyna Grzyś-Kurka24.01.2022

Choroby odkleszczowe – jak im zapobiegać?

Ryzyko wystąpienia chorób odkleszczowych można zmniejszyć poprzez odpowiednie działania profilaktyczne:

• szczepienie ochronne przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu,

• odpowiedni ubiór, zakrywający w maksymalnym stopniu ciało, podczas przebywania w lesie lub innym rejonie, w którym często występują kleszcze,

• dokładne oglądanie całego ciała oraz ubioru w poszukiwaniu kleszczy i kąpiel po powrocie z lasu,

• stosowanie środków odstraszających kleszcze (repelentów),

• jak najszybsze usunięcie kleszcza wbitego w skórę, najlepiej za pomocą pęsety lub specjalnie do tego przeznaczonych przyrządów,

• obserwacja śladu po ukąszeniu przez kleszcza przez kilka tygodni w kierunku pojawienia się rumienia wędrującego.

Nie zaleca się wykonywania badań usuniętych ze skóry kleszczy. Nie stosuje się również profilaktycznej antybiotykoterapii, z wyjątkiem przypadku wystąpienia mnogich ukąszeń.