Neofobia żywieniowa u dzieci – objawy, konsekwencje, terapia

Na czym polega neofobia żywieniowa?

Prawidłowe odżywianie to jeden z najważniejszych warunków rozwoju i zdrowia dziecka. Aby organizm był w stanie realizować wszystkie swoje funkcje, należy przyjmować jak najbardziej różnorodne pokarmy, będące źródłem składników odżywczych. Dieta zgodna z zaleceniami kształtuje zdrowe nawyki żywieniowe, które nie tylko wspomagają rozwój w pierwszych latach życia, ale również wpływają na zdrowie w dorosłości. Niestety z badań wynika, że dzieci spożywają zbyt mało warzyw, owoców, ryb i produktów mlecznych, a w rezultacie mają niedobory witaminy D, wapnia, żelaza czy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych DHA.

Za sposób odżywiania dziecka odpowiadają rodzice, jednak nie są oni w stanie zmusić go do jedzenia produktów, które ono odrzuca. Poważną przeszkodą w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych oraz zapewnianiu wszystkich niezbędnych witamin i minerałów jest neofobia żywieniowa, czyli niechęć do próbowania nowych produktów. Neofobia należy do grupy zaburzeń określanych mianem wybiórczego jedzenia (do tej kategorii zalicza się także unikanie konkretnych smaków). Zazwyczaj dotyczy dzieci w wieku 2–6 lat. Według badaczy niemowlęta do 12. miesiąca życia zwykle są otwarte na nowe smaki, a poziom neofobii rośnie mniej więcej od 2. do 4. urodzin.

Jako że układ pokarmowy dziecka w tym wieku nie jest w pełni rozwinięty, a trend występowania neofobii pokrywa się z malejącą częstotliwością zatruć pokarmowych, można wysnuć wniosek, iż neofobia może pełnić funkcję ochronną. Jednak mimo że poziom neofobii spada z wiekiem, to nie maleje liczba produktów nielubianych. Neofobia żywieniowa we wczesnym dzieciństwie jest dodatnio skorelowana z liczbą produktów, których dzieci nie lubią i nie chcą jeść w wieku lat 8. Oznacza to, że choć neofobia u dzieci powstała jako mechanizm przystosowawczy, w rzeczywistości istotnie zmniejsza szansę na prowadzenie zdrowego stylu życia w późniejszych latach.

• Przeczytaj też o przyczynach bólu brzucha u dziecka).

Neofobia żywieniowa u dorosłych

Neofobia żywieniowa zwykle pojawia się w wieku dziecięcym i mija samoistnie w ciągu kilku lat. Zdarza się jednak, że jej objawy dotyczą nastolatków, a nawet osób dorosłych. Badania pokazują, iż niechęć do nowych potraw i produktów jest cechą silnie dziedziczną, co oznacza, że ryzyko jej wystąpienia wzrasta w przypadku dzieci, których rodzice również się z nią zmagają. W skrajnych przypadkach dieta takiej osoby jest bardzo uboga i ogranicza się tylko do dobrze znanej żywności przetworzonej, np. fast foodów. Niektórzy dorośli reagują silną niechęcią już na sam widok nieznanych dań, a czasem wręcz doświadczają bardzo silnych, negatywnych emocji lub mają odruch wymiotny.

Neofobia żywieniowa – przyczyny

Podobnie jak inne zaburzenia związane z odżywianiem (np. anoreksja i bulimia), neofobia żywieniowa ma źródło w interakcji czynników genetycznych, biologicznych i psychologicznych, a także w sposobie karmienia w wieku niemowlęcym oraz poniemowlęcym. Wśród przyczyn niechęci do nowych pokarmów wymienia się m.in.:

• genetyczną wrażliwość na smak gorzki (zależną od liczby brodawek smakowych na języku);

• skłonność do odczuwania lęku (która również jest dziedziczna);

• ekspozycję na różne smaki w okresie prenatalnym, uzależnioną od zróżnicowania diety matki;

• dietę matki podczas karmienia piersią;

• zbyt szybkie wprowadzanie nowości do diety dziecka;

• całkowitą rezygnację z podawania określonych pokarmów po pierwszej negatywnej reakcji dziecka (według badań czasem potrzeba nawet dziesięciokrotnego spróbowania danego produktu, by zaakceptować jego smak);

• narzucanie własnych preferencji dziecku (np. niepodawanie mu warzywa, którego nie lubią rodzice);

• nagradzanie dziecka smakołykami za zjedzenie nielubianych produktów (wbrew intencjom takie działanie jedynie wzmacnia niechęć);

• obserwowanie zachowania rodziców, którzy sami jedzą monotonnie i są niechętni wobec nowości;

• takie cechy osobowości, jak niska otwartość na doświadczenia oraz wysoka neurotyczność.

Neofobia żywieniowa – jak ją leczyć?

Choć neofobia żywieniowa zwykle mija z wiekiem, warto minimalizować ryzyko jej wystąpienia, a także w miarę możliwości zmniejszać jej objawy, ponieważ niechęć do nowych produktów spożywczych w wieku dziecięcym nie sprzyja kształtowaniu zdrowych nawyków żywieniowych również w późniejszych latach życia. Przede wszystkim należy wprowadzać nowe potrawy w przemyślany sposób. Nowe produkty wywołują pewnego rodzaju konflikt pomiędzy napięciem i strachem a ciekawością. Z tego powodu dzieci mają lepszy stosunek do umiarkowanych nowości, czyli produktów nieznanych, podawanych w towarzystwie tych znajomych i już akceptowanych. Według badań dzieci chętnie jedzą nowe potrawy, kiedy są one serwowane ze znanym sosem. Oprócz tego warto wprowadzić rozszerzanie diety metodą BLW, w której dziecko je samodzielnie, wybierając produkty z różnych dostępnych na talerzu i doświadczając ich różnymi zmysłami, również dotykiem.

W przypadku neofobii żywieniowej u dorosłych sprawa jest bardziej skomplikowana i często wymaga wsparcia terapeuty zaburzeń odżywiania. Neofobia bywa połączona z jadłowstrętem psychicznym, który wymaga specjalistycznego leczenia. W procesie diagnozy oraz terapii należy wykluczyć przyczyny związane z innymi chorobami, a także pracować nad doświadczanym lękiem, który często stanowi kluczową przyczynę niechęci do nowych smaków.