Dur brzuszny – objawy, leczenie i profilaktyka choroby

Dur brzuszny – co to jest?

Dur brzuszny jest ciężką ogólnoustrojową chorobą zakaźną, niegdyś określaną mianem „tyfusu”, przebiegającą z wysoką gorączką i bólem brzucha. Za wystąpienie duru odpowiada bakteria – Gram-ujemna pałeczka Salmonella typhi, której jedynym nosicielem jest człowiek. Do większości zakażeń dochodzi w krajach rozwijających się, szczególnie w rejonie południowej Azji i południowej Afryki. W krajach rozwiniętych większość przypadków choroby jest „zawleczona” przez osoby podróżujące. Szacuje się, że na całym świecie dochodzi do około 26 milionów zachorowań na dur brzuszny, a z jego powodu umiera rocznie nawet 215 tysięcy osób. Nawet 4% pacjentów po przebytym zakażeniu pozostaje przewlekłymi nosicielami i może stanowić źródło zakażenia innych osób.

Jak dochodzi do zakażenia Salmonella typhi?

Do zakażenia pałeczką Salmonella typhi powodującą dur brzuszny dochodzi drogą pokarmową, po spożyciu wody lub pożywienia (najczęściej jaj i drobiu) zakażonego wydalinami osób zakażonych. Sprzyja mu gorący, tropikalny klimat, duża gęstość zaludnienia oraz złe warunki sanitarne. U zdrowego człowieka flora bakteryjna jelit działa ochronnie i w większości przypadków chroni przed rozwojem duru brzusznego po kontakcie z niewielką ilością patogenu. Przy spożyciu dużej ilości zakażonej wody lub pokarmu oraz u osób niedożywionych, z zaburzeniami odporności czy po przebytej antybiotykoterapii Salmonella typhi powoduje wystąpienie objawów duru brzusznego.

Dur brzuszny – objawy choroby

Nasilenie objawów duru brzusznego jest zależne od ilości spożytych bakterii Salmonella typhi – im większa „dawka” patogenu, tym krótszy jest okres inkubacji (czasu od momentu zakażenia do pojawienia się pierwszych symptomów choroby) oraz cięższy przebieg kliniczny. Rokowanie jest również gorsze u osób z zaburzeniami odporności (np. zakażonych HIV czy przyjmujących glikokortykosteroidy).

Objawy duru brzusznego są niespecyficzne i pojawiają się w ciągu 12–48 h od wniknięcia patogenu do organizmu człowieka. Do przejawów choroby należą:

• nudności i wymioty – często pierwszy objaw choroby,

• rozlany ból brzucha,

• wzdęcie i przelewanie w jamie brzusznej,

• zmniejszenie masy ciała,

• biegunka – w przeciwieństwie do zakażenia rotawirusem często krwista,

• gorączka – zwykle pojawia się po około tygodniu od zakażenia,

• objawy grypopodobne (ból głowy, osłabienie, złe samopoczucie, kaszel),

• powiększenie wątroby i śledziony.

Stan ogólny chorego na dur brzuszny jest zwykle ciężki, często dochodzi do znacznego odwodnienia, zmniejszenia częstości akcji serca i zaburzeń przytomności. Brak właściwej diagnozy i leczenia w ciągu pierwszych dwóch tygodni choroby prowadzi zwykle do wyniszczenia chorego, a u niektórych osób do zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a nawet do perforacji jelit.

Diagnostyka duru brzusznego – metody

Wstępną diagnozę duru brzusznego lekarz zwykle wysuwa na podstawie charakterystycznego wywiadu z chorym (przede wszystkim przebywania w rejonie endemicznego występowania choroby) oraz objawów klinicznych (gorączki i symptomów ze strony przewodu pokarmowego). Wymaga ona potwierdzenia przy pomocy badań mikrobiologicznych (posiewu kału, krwi i szpiku kostnego). Eksperci twierdzą, że tzw. złotym standardem rozpoznania duru brzusznego jest posiew szpiku kostnego na podłożu agarowym – czułość badania wynosi nawet 90%. Niestety, z uwagi na inwazyjność badania i jego koszt, posiew szpiku nie jest wykonywany rutynowo. Wykonuje się również badania serologiczne oraz podstawowe badania krwi i obrazowe (USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej), które pozwalają na ocenę stanu ogólnego chorego i wykrycie niektórych powikłań narządowych.

Na czym polega leczenie duru brzusznego?

Podstawą leczenia duru brzusznego jest antybiotykoterapia. Do najczęściej stosowanych antybiotyków należą fluorochinolony (najczęściej cyprofloksacynę w dawce 500 mg dwa razy dziennie przez 5–7 dni), rzadziej amoksycylina, trimetoprim z sulfametoksazolem czy chloramfenikol. Leczenie większości pacjentów można prowadzić w warunkach domowych, pod warunkiem dobrego stanu ogólnego, przyjmowania leków (antybiotyku i leków przeciwgorączkowych) i odpowiedniego nawodnienia. Ciężki stan chorego, duże nasilenie objawów czy pojawienie się powikłań choroby są wskazaniem do pilnej hospitalizacji.

Profilaktyka duru brzusznego – jak mu zapobiegać?

Metody zapobiegania durowi brzusznemu obejmują zapewnienie odpowiednich warunków sanitarnych w krajach rozwijających się, picie wody ze znanych źródeł, spożywanie pokarmów poddanych odpowiedniej obróbce termicznej oraz, podobnie jak w przypadku WZW typu A, szczepienie ochronne. Od czasu wprowadzenia szczepionki przeciwko Salmonella typhi liczba zachorowań uległa znacznemu zmniejszeniu.

Jeśli planujesz podróż do rejonów endemicznego występowania duru brzusznego, przyjmij szczepienie ochronne. Mogą co prawda wystąpić niepożądane objawy po szczepieniu na dur brzuszny, jednak zwykle są niegroźne i ustępują samoistnie. U części osób obserwuje się po szczepieniu osłabienie, ból brzucha, nudności, ból głowy, gorączkę, biegunkę czy ból w miejscu wkłucia.