Zemsta faraona – przyczyny i objawy chorobowe

Zemsta faraona – co to jest?

Zagraniczne podróże, w tym wyjazdy do krajów tropikalnych, stały się bardzo powszechne. Niestety poza pięknymi widokami, smaczną kuchnią, poznawaniem innej kultury na podróżujących czeka szereg patogenów, które wywołują choroby typowe dla określonych obszarów świata. Do przykładowych chorób tropikalnych należą: malaria, dur brzuszny, denga, żółta febra. Podczas wyjazdów do ciepłych krajów istnieje dodatkowo ryzyko zachorowania na wściekliznę z uwagi na częstszy kontakt z dzikimi zwierzętami. Jednak najczęściej występującą przypadłością podróżnych jest tzw. zemsta faraona. Pod nazwą tą kryje się zespół objawów spowodowanych ostrym zakażeniem przewodu pokarmowego.

Zemsta faraona – ile trwa i gdzie najczęściej jest się na nią narażonym?

Zemsta faraona trwa przeważnie przez 3–4 dni, rzadkie są przypadki, w których objawy utrzymują się ponad tydzień. Największe ryzyko rozwoju biegunki podróżnych dotyczy podróży do krajów o niższych standardach higienicznych. Są to przeważnie państwa należące do strefy tropikalnej i subtropikalnej Afryki Subsaharyjskiej, Azji Południowej, Azji Południowo-Wschodniej, Ameryki Środkowej i Południowej. Choć należy podkreślić, że ryzyko zemsty faraona zależy przede wszystkim od charakteru i miejsca pobytu w obrębie danego rejonu.Na prawdopodobieństwo zachorowania wpływ mają bowiem m.in.: wiek (dzieci, osoby z chorobami przewlekłymi, obniżoną odpornością, seniorzy to grupy szczególnego ryzyka), grupa krwi (osoby z grupą krwi 0 są najbardziej obciążone zachorowaniem), stan zdrowia, sposób przemieszczania się (najbezpieczniej we własnym zakresie), miejsce zatrzymania się (najniebezpieczniej jest w hostelach, campingach, pensjonatach typu B&B), moment podróży (najwięcej przypadków zachorowań w sezonie letnim).

Zemsta faraona – najczęstsze patogeny

W przeważającej większości przypadków (około 80%) biegunki podróżnych mają podłoże bakteryjne. Najczęściej podłożem choroby są bakterie z gatunku Escherichia coli. Częste czynniki bakteryjne stanowią: Campylobacter, Aeromonas, Plesiomonas, Shigella, Salmonella, Vibrio. W około 10% przypadków choroba ma podłoże wirusowe. Wśród częstszych czynników sprawczych wymienia się: rotawirusy, astrowirusy, norowirusy, adenowirusy. Najrzadziej stwierdza się udział pierwotniaków, takich jak: Giardia lamblia, Cryptosporidium, Entamoeba histolytica. Zdarzają się przypadki mieszanego podłoża powstania biegunki podróżnych.

Zemsta faraona – objawy

Zemsta faraona ma z reguły łagodny i samoograniczający się charakter. Mimo to może nie pozwolić na realizację celów związanych z podróżą, takich jak wypoczynek czy praca. Objawami zemsty faraona są przede wszystkim:

• biegunka – wydalenie co najmniej 3 nieuformowanych stolców w ciągu 24 godzin, około 20% chorych ma 6–15 stolców dziennie, stolec może mieć charakter krwisty lub wodnisty,

• nudności, wymioty,

• kurczowy ból brzucha,

• odwodnienie,

• parcie na stolec,

• wzdęcia,

• osłabienie,

• utrata apetytu,

• dreszcze,

• bóle stawowe,

• podwyższona temperatura ciała.

Zemsta faraona – leczenie

Leczenie zemsty faraona w większości przypadków ma charakter ambulatoryjny. Kluczowym elementem terapii jest nawadnianie. Intensywne biegunki i wymioty grożą odwodnieniem i zaburzeniami elektrolitowymi. Specjalne środki nawadniające zalecane są osobom z grupy ryzyka – dzieciom, seniorom, osobom o obniżonej odporności. Zaleca się lekkostrawną dietę. Jej podstawami są przegotowana skrobia i kasze. Unika się potraw ciężkostrawnych i smażonych, warzyw i owoców (należy wyeliminować błonnik), używek, mleka, płynów zawierających kofeinę. W przypadku gdy powyższe postępowanie nie przynosi rezultatu, wprowadza się farmakoterapię – antybiotyki, środki zmniejszające perystaltykę jelit, preparaty probiotyczne. Leki pierwszego rzutu to chinolony u dorosłych i kotrimoksazol u dzieci. Zastosowanie znajdują także: doksycyklina, azytromycna, ryfaksymina. Do leków objawowych zmniejszających liczbę wypróżnień u chorego z 3–4 stolcami wodnistymi dziennie należy loperamid. Jeśli stan chorego jest ciężki, konieczna okazuje się hospitalizacja.

Zemsta faraona – jak się przed nią zabezpieczyć?

Profilaktyka biegunki podróżnych obejmuje metody niefarmakologiczne i farmakologiczne, w tym szczepienia ochronne. Podstawą zapobiegania biegunce podróżnych jest stosowanie się do zasad higieny rąk i posiłków. Należy:

• dokładnie myć ręce każdorazowo po skorzystaniu z toalety oraz przed jedzeniem i przygotowywaniem posiłków, dodatkowo warto odkażać je preparatami na bazie alkoholu,

• unikać wody i pokarmów nieznanego pochodzenia,

• dokładnie myć owoce i warzywa, a najlepiej obierać je ze skórki,

• unikać jedzenia surowych warzyw, sosów przechowywanych w temperaturze pokojowej, niepasteryzowanych produktów mlecznych, surowych lub gotowanych na miękko jaj,

• pić gorące napoje, oryginalnie pakowaną wodę butelkowaną i napoje gazowane,

• jeść gorące posiłki, tj. po podaniu parujące na talerzu, przygotowane w cieszących się dobrą opinią restauracjach,

• uważać, aby woda podczas mycia się lub pływania nie przedostała się do nosa lub nie została połknięta.

Profilaktyka farmakologiczna obejmuje przyjmowanie probiotyków (Saccharomyces boulardii, Lactobacillus GG) i w zależności od decyzji lekarza antybiotyków. Nie ma szczepionki przeciwko zemście faraona, ale podróżujący powinni rozważyć szczepienia ochronne wobec chorób tropikalnych, które przebiegają z infekcją przewodu pokarmowego. Po szczegółowe wytyczne w zakresie zapobiegania zemście faraona najlepiej zgłosić się na kilka tygodni przed wyjazdem do lekarza medycyny podróży.

1. D. Ksiądzyna, Profilaktyka biegunki podróżnych u dorosłych, „PU-HSP” 2015, t. 9, nr 2, s. 28–31.
2. T. Mach, Biegunka podróżnych, „Gastroenterologia Kliniczna” 2011, t. 3, nr 3, s. 121–126.
3. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
4. A. Szymanek-Pasternak, Biegunka podróżnych – profilaktyka i leczenie według aktualnych rekomendacji, „Zakażenia XXI Wieku” 2020, t. 3, nr 1, s. 1–6.