Hematologia – czym się zajmuje? Diagnostyka chorób układu krwiotwórczego

Hematologia – co to jest?

Hematologia to zarówno nauka, jak i dziedzina medycyny zajmująca się schorzeniami krwi i układu krwiotwórczego. Szybki rozwój i coraz to nowsze badania naukowe doprowadziły z czasem do wyodrębnienia kilku działów hematologii, m.in. immunologii, skupiającej się na procesach odpornościowych, czy transfuzjologii, zajmującej się przetaczaniem preparatów krwiopochodnych.

Krew składa się z osocza oraz zawieszonych w nim komórek krwi wytwarzanych w szpiku kostnym w procesie hematopoezy. W życiu płodowym za tworzenie składników morfotycznych krwi odpowiadają również wątroba i śledziona. Wyróżnia się trzy główne rodzaje komórek krwi: erytrocyty (krwinki czerwone), leukocyty (krwinki białe) i trombocyty (płytki krwi). Każda z nich pełni w organizmie człowieka istotne funkcje, a zaburzenie ich ilości, budowy czy czynności może prowadzić do poważnych powikłań. Przedmiotem zainteresowania hematologii są również zaburzenia funkcjonowania narządów limfopoetycznych, czyli oprócz szpiku kostnego również grasicy, śledziony, węzłów chłonnych czy migdałków. 

Hematologia – jak odczytać wyniki badań?

Podstawowym badaniem służącym do oceny parametrów komórek krwi jest morfologia krwi obwodowej. Oznaczenie jest przeprowadzane najczęściej z próbki krwi żylnej pobranej w większości przypadków z żyły łokciowej pacjenta.

Krwinki czerwone w badaniu morfologicznym

Erytrocyty są odpowiedzialne za transport tlenu związanego ze znajdującą się w nich hemoglobiną, z płuc do tkanek. W morfologii krwi ocenia się m.in.:

• RBC – liczbę krwinek czerwonych; prawidłowa liczba erytrocytów wynosi 3,5–5,2 mln/µl dla kobiet i 4,2–5,4 mln/µl dla mężczyzn;

• Ht – hematokryt, czyli objętość krwinek czerwonych w pełnej krwi; norma dla kobiet wynosi 37-47%, a dla mężczyzn 40–54%;

• Hb – stężenie hemoglobiny – prawidłowy poziom Hb u kobiet wynosi 12–16 g/dl, a u mężczyzn 14–18 g/dl.

Zmniejszenie liczby krwinek czerwonych, stężenia hemoglobiny lub hematokrytu świadczy najczęściej o niedokrwistości (anemii), ale może również wystąpić w przypadku przewodnienia. Dodatkowych informacji o układzie czerwonokrwinkowym dostarczają tzw. wskaźniki erytrocytowe, m.in. bardzo istotny w diagnostyce MCV – średnia objętość erytrocytu. MCV obniżone <82 fl może świadczyć o niedoborze żelaza, a podwyższone >92 fl o niedoborze witaminy B12 lub kwasu foliowego. Obecność podwyższonej ilości retikulocytów w morfologii krwi (niedojrzałej formy erytrocytów) bywa objawem przebytego krwawienia, leczenia żelazem, a czasem także choroby nowotworowej. Do dużych odchyleń w parametrach układu czerwonokrwinkowego w morfologii krwi obwodowej może prowadzić przebyty krwotok.

WBC – co to jest? Parametry krwinek białych w morfologii krwi

WBC, czyli krwinki białe (leukocyty), dzielą się na kilka różniących się od siebie wyglądem oraz pełnioną funkcją rodzajów: limfocyty, monocyty oraz granulocyty obojętnochłonne (neutrofile), zasadochłonne (bazofile) i kwasochłonne (eozynofile). Za prawidłową całkowitą ilość leukocytów (WBC) w morfologii uważa się 4–10 tys./ul. Istotne znaczenie ma również odsetkowa zawartość poszczególnych subpopulacji białych krwinek. Podwyższony odsetek neutrofili może np. świadczyć o infekcji bakteryjnej, a limfocytów – o zakażeniu wirusowym. Podwyższenie poziomu eozynofili bywa często spowodowane chorobą alergiczną lub infestacją pasożytniczą. Zwiększenie liczby krwinek białych bywa także pierwszym objawem niektórych białaczek i chłoniaków. Ziarnica złośliwa, czyli chłoniak Hodgkina, może wiązać się z obecnością podwyższonego poziomu granulocytów obojętno- i kwasochłonnych oraz obniżeniem liczby limfocytów.

PDW – co to jest? Ocena płytek krwi w badaniu morfologicznym

Trombocyty, czyli płytki krwi to najmniejsze komórki morfotyczne krwi, których głównym zadaniem jest udział w procesie krzepnięcia krwi. W morfologii krwi ocenia się ich następujące parametry:

• liczbę płytek krwi (PLT) – w warunkach prawidłowych wynosi 150–400 tys/µl (wg niektórych źródeł górna granica normy to 450 tys./µl). Obniżona ilość trombocytów – małopłytkowość – może się wiązać z występowaniem wybroczyn, podbiegnięć krwawych i krwawień. Nadpłytkowość (zbyt wysoka ilość płytek krwi) zwiększa ryzyko epizodów zakrzepowo-zatorowych,

• wskaźnik anizocytozy płytek krwi (PDW),czyli rozkładu objętości płytek krwi ocenia, jaka część trombocytów odbiega od przyjętej prawidłowej średniej objętości płytek krwi (MPV – norma 7,5–10,5 fl). Mimo że jest oceniane w każdej pełnej morfologii krwi, PDW nie znalazło zastosowania w diagnostyce.

Morfologia krwi obwodowej jest podstawowym badaniem hematologicznym, ale często konieczne jest wykonanie innych oznaczeń i badań obrazowych.

Inne badania w diagnostyce chorób krwi

W zależności od podejrzewanej choroby lekarz może zadecydować o konieczności pogłębienia diagnostyki. Do często wykonywanych badań w przypadku schorzeń hematologicznych należą:

• stężenie żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego,

• stężenie ferrytyny i całkowita zdolność wiązania żelaza,

• stężenie bilirubiny,

• wykrywanie przeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym (test Coombsa),

• rozmaz ręczny krwi z oceną mikroskopową elementów morfotycznych krwi,

• badania układu krzepnięcia – czasu częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT), protrombinowego (PT) i trombinowego,

• badanie szpiku pobranego zwykle z talerza kości udowej lub z mostka.

Wyniki badań powinny być zawsze interpretowane przez doświadczonego specjalistę, który w razie potrzeby podejmie decyzję o odpowiednim leczeniu.

1. Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.