Krew i jej składniki - poznaj funkcje, jakie pełnią w organizmie

Krew - podstawowe informacje

Krew to płyn ustrojowy, który występuje w całym organizmie. Znajduje się w systemie naczyń krwionośnych, które budują układ krążenia. Za ich pośrednictwem krew pełni funkcję transportową - rozprowadza po całym ciele tlen i składniki pokarmowe, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tkanek budujących organizm. Z uwagi na stopień utlenowania wyróżnia się krew utlenowaną i odtlenowaną. Pierwsza wysycona jest w 97% tlenem, druga zawiera go 50-70%.

Krążąca w naczyniach krwionośnych krew zapewnia komunikację między poszczególnymi układami. To praca mięśnia sercowego wprowadza ją w ruch. Krew poza naczyniami krwionośnymi znajduje się też w jamie ciała. To tzw. układ krwionośny otwarty. Krew jest także nośnikiem hormonów i substancji przekaźnikowych, bierze udział w regulacji temperatury ciała. W organizmie dorosłego człowieka znajduje się średnio 70-80 ml krwi na 1 kg masy ciała. Oznacza to, że przy masie 70 kg masz w sobie 5-6 l krwi. Należy jednak zaznaczyć, że kobiety w porównaniu do mężczyzn mają około 1 l krwi mniej.

Szczególnym rodzajem krwi jest krew pępowinowa. Jak sama nazwa wskazuje, znajduje się w pępowinie, czyli w przewodzie łączącym płód z łożyskiem. Po porodzie odcina się ją i tworzy pępek. Krew pępowinowa to źródło krwiotwórczych komórek macierzystych, które mogą dać początek każdej tkance. Może rozwinąć się z nich dowolny typ komórek i w razie konieczności zastąpić te, których organizm nie może odtworzyć. Stąd też podobnie jak komórki szpiku przeszczepia się je w celu odbudowy układu odpornościowego i krwiotwórczego.

Krew i jej składniki

Jaki jest skład krwi? Krew składa się z osocza i wyspecjalizowanych komórek, które są w nim zawieszone. Procentowy skład krwi przedstawia się następująco: osocze stanowi około 55%, a składniki komórkowe wynoszą średnio 44%. Pozostały 1% to m.in.: substancje odżywcze, produkty przemiany materii, rozpuszczone gazy, hormony.

Osocze w 91% zbudowane jest z wody. Około 7% roztworu stanowią białka, a pozostała część to związki chemiczne o małej masie, sole (np. sodu, magnezu, potasu, wapnia), elektrolity, substancje odżywcze. Osocze ma na ogół słomkowy kolor, jednak może przybierać inne zabarwienie, co zależy w dużej mierze od spożytych pokarmów i stanu fizjologicznego organizmu. Przykładowo kolor żółty pojawi się, jeśli Twoja dieta jest bogata w tłuszcze, brązowy, kiedy zmagasz się z chorobami wątroby, a zielony u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną.

Oto składniki morfotyczne krwi:

• erytrocyty - popularnie zwane czerwonymi krwinkami, stanowią zdecydowaną większość składu krwi człowieka, bo około 90-94% wszystkich elementów morfotycznych. Występują w ilości 4,5-5,5 mln/mm³,

• trombocyty - płytki krwi, występują w ilości 150-350 tys./mm³,

• leukocyty - białe krwinki, występują w ilości 4-9 tys./mm³.

Erytrocyty i trombocyty - składniki krwi i ich funkcje

Erytrocyty to komórki krwi, których głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu z płuc do pozostałych tkanek organizmu oraz odbiór z nich dwutlenku węgla. Działanie to zawdzięczają białku o nazwie hemoglobina. Krwinki te wytwarzane są zwłaszcza w czerwonym szpiku kostnym, który zlokalizowany jest w istocie gąbczastej, a ta w nasadach kości długich i płaskich. Główne zaburzenia związane z czerwonymi krwinkami to:

• erytrocytoza, czyli zwiększona liczba czerwonych krwinek,

• erytrocytopenia, czyli obniżona liczba czerwonych krwinek, którą obserwuje się przy anemii.

Trombocyty to kolejny element składu krwi człowieka. Biorą udział w inicjowaniu zmian miażdżycowych, stymulują wzrost naczyń i komórek mięśni gładkich oraz fibroblastów, które warunkują produkcję kolagenu. Trombocyty odpowiadają za krzepnięcie krwi, dzięki czemu na ranie tworzy się skrzep, który zapobiega dalszemu krwawieniu. Główne zaburzenia związane z płytkami krwi to:

• trombocytoza - zwiększona liczba płytek krwi,

• trombocytopenia - obniżona liczba płytek krwi, zwana też małopłytkowością,

• trombastenia - upośledzenie funkcji płytek krwi.

Leukocyty - składniki krwi i ich funkcje

Białe krwinki warunkują w dużej mierze pracę układu odpornościowego. Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami, takimi jak wirusy i bakterie. Funkcja odpornościowa leukocytów przejawia się m.in. poprzez:

• odporność swoistą - tzw. oporność nabytą, w ramach której produkowane są przeciwciała, czyli białka skierowane na dany antygen (substancję odpowiedzialną za pojawienie się reakcji odpornościowej). Wyróżnia się dwa rodzaje odporności swoistej:

  • naturalną - bierną (przeciwciała matczyne) i czynną (przechorowanie choroby),

  • sztuczną - bierną (surowicę) i czynną (szczepienie ochronne),

• fagocytozę - zjawisko polegające na pochłanianiu, a następnie na trawieniu drobnoustrojów.

Leukocyty występują w kilku postaciach. Wśród nich wymienia się m.in.:

• limfocyty - są podstawą odpowiedzi odpornościowej swoistej. Ze względu na funkcję dzieli się je na: limfocyty B, które są odpowiedzialne za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał, oraz limfocyty T, odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową komórkową. To mechanizm odpowiedzi, gdzie limfocyty T biorą bezpośredni udział w likwidacji komórek niosących antygen. Limfocyty stanowią 23-30% wszystkich krwinek białych,

• monocyty - są największymi z leukocytów, niszczą bakterie poprzez fagocytozę. Stanowią do 6% wszystkich krwinek białych,

• granulocyty obojętnochłonne - neutrofile, są wytwarzane intensywnie podczas stanów zapalnych, zapewniają ochronę przed patogenami poprzez fagocytozę. Stanowią do 63% wszystkich krwinek białych,

• granulocyty zasadochłonne - bazofile, mają nieco mniejszą zdolność do fagocytozy niż neutrofile, pobudzają produkcję heparyny (związku o działaniu przeciwzakrzepowym) czy serotoniny (związku regulującego m.in. apetyt, temperaturę ciała, skurcz mięśni gładkich, ciśnienie krwi). Stanowią około 0,5% wszystkich krwinek białych,

• granulocyty kwasochłonne (eozynofile) - są intensywnie wytwarzane podczas zarażenia pasożytem, odpowiadają za niszczenie obcych białek, np. alergenów. Stanowią do 3% wszystkich krwinek białych.

Główne zaburzenia związane z białymi krwinkami to:

• leukopenia - zmniejszona liczba leukocytów we krwi,

• leukocytoza - zwiększona liczba leukocytów we krwi.

Jakie wyróżniamy grupy krwi?

Grupy krwi determinowane są genetycznie. Krew płynąca w ludzkim ciele z uwagi na specjalne antygeny znajdujące się na czerwonych krwinkach przybiera indywidualny charakter. Grupy krwi dzielone mogą być na podstawie wielu antygenów, lecz najbardziej znane układy stanowią AB0 i Rh. W ramach pierwszego istnieją cztery warianty antygenów: A, B, AB i 0. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów, z czego najważniejszy jest antygen D. Jeśli znajduje się na erytrocytach, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu krew określa się mianem Rh+. Gdy erytrocyty nie reagują na niego, krew określa się jako Rh-. Grupy krwi stanowią podstawę podczas transfuzji. Zapewniają należyty dobór dawcy i biorcy, redukują tym samym ryzyko powikłań.

Podstawowe badania krwi

Oto podstawowe badania krwi, które pozwalają na szybką ocenę stanu organizmu, ale i służą do rozpoznania zaburzeń pracy wielu narządów:

• badanie morfologiczne krwi - polega na ilościowej i jakościowej ocenie występujących w krwi elementów morfotycznych,

• lipidogram - tzw. profil lipidowy, obrazuje cholesterol HDL, LDL, całkowity i trójglicerydy (związki chemiczne zaliczane do lipidów, czyli tłuszczów prostych). Ocena stanu gospodarki lipidowej jest bardzo ważna w profilaktyce i zwalczaniu miażdżycy,

• odczyn Biernackiego - polega na pomiarze szybkości opadania czerwonych krwinek. Pozwala na wykrywanie i monitorowanie stanów zapalnych organizmu, które wynikają ze zmian stężenia białek we krwi,

• badanie krzepliwości krwi, tzw. koagulogram - to obowiązkowe badanie przed operacją.

Wśród wskazań do wykonania go wymienia się też bardzo obfite miesiączki, przedłużające się krwawienia po zranieniu, powtarzające się krwawienia z nosa czy krwawienia z układu pokarmowego.