Małopłytkowość – czym jest? Przyczyny, objawy i metody leczenia

Co to jest małopłytkowość?

Prawidłowy poziom trombocytów, czyli płytek krwi, jest jednym z warunków utrzymania hemostazy, czyli zachowania równowagi zapewniającej płynność krwi krążącej w naczyniach krwionośnych i jej krzepnięcia w przypadku wynaczynienia. Zarówno małopłytkowość, czyli obniżenie ilości płytek krwi < 150 000/µl, jak i nadpłytkowość (poziom płytek ≥ 450 000/μl), mogą prowadzić do poważnych zaburzeń, a w niektórych przypadkach do groźnych objawów zagrażających życiu. Nauką, która zajmuje się układem krwiotwórczym i jego nieprawidłowościami, w tym obniżonym poziomem trombocytów, jest hematologia.

Przyczyny i objawy małopłytkowości

Małopłytkowość, inaczej trombocytopenia, może występować jako izolowana nieprawidłowość lub występować w przebiegu innych chorób albo ich leczenia. Do jej przyczyn należą m.in.:

• pierwotna małopłytkowość immunologiczna, w której obniżenie liczby trombocytów wynika z obecności autoprzeciwciał prowadzących do destrukcji płytek krwi,

• małopłytkowość wywołana stosowaniem leków, m.in. heparyny (HIT; w jej przebiegu obserwuje się zakrzepicę), antybiotyków (sulfonamidów, piperacyliny, ampicyliny), ibuprofenu, acetaminofenu,

• choroby zakaźne, w tym zakażenie HIV, HCV, EBV, wirusem świnki, ospy wietrznej, różyczki, posocznica (sepsa), infekcja Helicobacter pylori, malaria,

• niedobór witaminy B12, kwasu foliowego, miedzi,

• schorzenia autoimmunologiczne, w tym toczeń rumieniowaty układowy,

• przewlekłe nadużywanie alkoholu,

• hipersplenizm – powiększenie śledziony, któremu towarzyszą nieprawidłowości w morfologii krwi (obniżenie poziomu płytek krwi, leukocytów, krwinek czerwonych),

• ciąża – małopłytkowość u kobiety ciężarnej wymaga badań w kierunku stanu przedrzucawkowego i zespołu HELLP,

• uszkodzenie szpiku kostnego, m.in. w mielodysplazji, w chorobach nowotworowych.

Małopłytkowość może być efektem stosowania chemioterapii do leczenia chorób nowotworowych, takich jak ziarnica złośliwa (chłoniak Hodgkina).

Jakie objawy mogą towarzyszyć trombocytopenii? U osób z poziomem płytek krwi > 50000/µl rzadko obserwuje się jakiekolwiek symptomy, a małopłytkowość bywa wykrywana przypadkowo przy okazji wykonywania badań z innego powodu. Obniżenie płytek < 20000/µl wiąże się zwykle z wystąpieniem objawów skazy krwotocznej, najczęściej pod postacią krwawień z nosa, błon śluzowych, dziąseł oraz wybroczyn i podbiegnięć krwawych (tzw. siniaków) na skórze. U kobiet mogą pojawić się obfite i przedłużające się krwawienia miesięczne. Krwotok z nosa bywa pierwszym objawem choroby i w przypadku jego nawracania wymaga pogłębienia diagnostyki.

Małopłytkowość – jakie badania wykonać?

W przypadku wystąpienia objawów mogących wskazywać na małopłytkowość należy zgłosić się do lekarza rodzinnego, który po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu i badania przedmiotowego zleci prawdopodobnie wykonanie morfologii krwi obwodowej. O trombocytopenii świadczy ilość płytek krwi < 150 tys./µl. 

Bywa, iż bardzo niska ilość trombocytów w morfologii nie koreluje z obrazem klinicznym pacjenta – w tym przypadku należy wykluczyć małopłytkowość rzekomą, spowodowaną zlepianiem się płytek krwi w standardowej probówce. Wówczas trzeba wykonać badanie ponownie po pobraniu krwi do probówki zawierającej inny odczynnik – cytrynian sodu lub heparynę.

Po potwierdzeniu małopłytkowości konieczne jest wykluczenie wtórnych przyczyn jej występowania. Oprócz dokładnego wywiadu na temat stosowanych leków i objawów innych chorób konieczne mogą być badania krwi, badania obrazowe, a w niektórych przypadkach również biopsja szpiku.

Jak leczyć małopłytkowość?

Metoda leczenia małopłytkowości zależy od przyczyny jej występowania. Osobom bezobjawowym z umiarkowanym obniżeniem poziomu płytek krwi zwykle zaleca się regularne wykonywanie kontrolnej morfologii krwi. Pojawienie się objawów krwawienia może wymagać przetoczenia preparatu płytek krwi. W przypadku trombocytopenii wtórnej do innych schorzeń konieczne jest leczenie choroby podstawowej, np. podawanie leków immunosupresyjnych w toczniu rumieniowatym układowym, eradykacja Helicobacter pylori, leczenie onkologiczne w chorobach nowotworowych. Pierwotna małopłytkowość immunologiczna zwykle wymaga podawania leków immunosupresyjnych.

Małopłytkowość u noworodka – co może oznaczać?

Prawidłowy poziom płytek krwi u noworodka nie różni się od norm dla innych grup wiekowych i wynosi 150–450 tys./µl, chociaż może być nieco niższy u wcześniaków. Liczba trombocytów zwykle obniża się w ciągu kilku pierwszych dni od urodzenia, a następnie wzrasta pod koniec pierwszego tygodnia życia. W przypadku noworodków z symptomami choroby lub bardzo wcześnie urodzonych dzieci małopłytkowość jest zwykle wynikiem toczącego się procesu chorobowego – posocznicy (sepsy), niedotlenienia okołoporodowego, zakażeń wewnątrzmacicznych lub rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Trombocytopenia u noworodków bez objawów klinicznych bywa spowodowana niewydolnością łożyska i procesami autoimmunologicznymi w ciąży, w wyniku których przeciwciała matki niszczą płytki krwi płodu. W rzadkich przypadkach za niski poziom trombocytów odpowiadają wady genetyczne dziecka, m.in. trisomia chromosomu 21, 18, 13 lub zespół Turnera.

Małopłytkowość – co jeść? Wpływ diety na poziom płytek krwi

Trwają badania naukowe nad skutecznością stosowania odpowiedniej diety celem uzyskania prawidłowego poziomu płytek krwi u osób z małopłytkowością. W jednej z prac wykazano pozytywny wpływ diety śródziemnomorskiej w leczeniu mało- i nadpłytkowości. Dieta śródziemnomorska polega głównie na ograniczeniu w jadłospisie czerwonego i tłustego mięsa oraz na zwiększeniu ilości produktów zbożowych, warzyw i owoców, ryb, oleju z oliwek, orzechów i roślin strączkowych. Należy podkreślić, iż żadna dieta nie zastąpi konsultacji lekarskiej i w każdym wypadku podejrzenia lub stwierdzenia małopłytkowości trzeba zasięgnąć porady doświadczonego specjalisty. Dieta nie stanowi zastępstwa dla celowanego leczenia.