Hipoterapia – co to jest i kiedy jest stosowana?
Hipoterapia, czyli rehabilitacja z udziałem konia, budzi coraz większe zainteresowanie wśród lekarzy oraz fizjoterapeutów. Jest chętnie wykorzystywana w leczeniu różnego rodzaju zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Co stanowi o jej popularności? Czy istnieją jakieś przeciwwskazania do przeprowadzenia tej terapii? Sprawdź.
Polecane
Hipoterapia – co to jest?
Hipoterapia jest jedną z metod terapeutycznych stosowanych w leczeniu osób z niepełnosprawnościami. Prezentowana forma rehabilitacji – podobnie jak dogoterapia czy felinoterapia – bazuje na współpracy pacjenta z żywym zwierzęciem. W tym przypadku chodzi o konia (z języka greckiego „hippos”). Jego dobroczynny wpływ na człowieka dostrzeżono i doceniono wiele tysięcy lat temu. O zdrowotnym oddziaływaniu wierzchowców na umysł i ciało człowieka wspominał już Hipokrates – prekursor współczesnej medycyny. Takie samo stanowisko reprezentowali inni myśliciele, na przykład Sokrates i Avicenna. Jednak oficjalnie hipoterapia została uznana za metodę terapeutyczną dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku. Rehabilitację z udziałem konia na grunt polskiej medycyny wprowadził profesor Marian Weiss. W 1992 roku powstało Polskie Towarzystwo Hipoterapeutyczne, a dziesięć lat później zatwierdziło ono Kanony Polskiej Hipoterapii.
Jakie są formy hipoterapii?
Rehabilitacja z udziałem konia, podobnie jak arteterapia czy fototerapia, obejmuje wiele różnych zabiegów terapeutycznych. Jej przebieg zależy w dużej mierze od kondycji oraz sytuacji zdrowotnej konkretnego pacjenta. Hipoterapia przyjmuje następujące formy:
gimnastyka na koniu – chory siedzi na grzbiecie zwierzęcia i wykonuje ćwiczenia ruchowe pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty (wierzchowiec porusza się stępem);
terapia bierna – pacjent siedzi na koniu i nie wykonuje żadnych ćwiczeń (jedynie poddaje się ruchom zwierzęcia);
kontakt z koniem – istotą tego typu terapii jest samo przebywanie w towarzystwie zwierzęcia i nawiązywanie z nim emocjonalnej relacji (chory nie musi siadać na grzbiecie wierzchowca, by w niej uczestniczyć);
psychopedagogiczna jazda konna oraz woltyżerka – przebiega pod okiem psychologa, pedagoga lub terapeuty zajęciowego (jej celem jest nie tylko fizyczne usprawnienie pacjenta, ale również poprawa jego funkcjonowania na płaszczyźnie poznawczej, intelektualnej, emocjonalnej oraz społecznej).
Warto w tym miejscu wspomnieć również o parajeździectwie. Ta dyscyplina nie jest co prawda integralną częścią hipoterapii, niemniej jednak pozostaje z nią w silnym związku. Jazda konna osób z niepełnosprawnościami – zarówno rekreacyjna, jak i sportowa – też może mieć wymiar leczniczy.
Kto może korzystać z zajęć hipoterapii?
Hipoterapia to uniwersalna metoda rehabilitacji. Jest przeznaczona dla dzieci i dorosłych, którzy zmagają się z różnymi problemami zdrowotnymi. Wskazaniem do skorzystania z opisywanej formy terapii są schorzenia:
neurologiczne – mózgowe porażenie dziecięce, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, neuropatie, choroba Alzheimera, przepuklina oponowo-rdzeniowa, rozszczep kręgosłupa, stany po udarach mózgu;
ortopedyczne – skrzywienie boczne kręgosłupa I stopnia (zgodnie z klasyfikacją Coba), wady postawy, stany po amputacji kończyn;
psychiczne – zespoły behawioralne, zaburzenia emocjonalne, nerwice, zaburzenia nastroju, depresja;
genetyczne – na przykład zespół Downa (przed zaklasyfikowaniem do terapii należy jednak wykonać zdjęcie rentgenowskie odcinka szyjnego kręgosłupa).
Z hipoterapii mogą skorzystać również osoby z autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną, nadpobudliwością psychoruchową lub zaburzeniami integracji sensorycznej. Tego typu rehabilitacja bywa też bardzo pomocna w leczeniu różnego rodzaju uzależnień (behawioralnych, chemicznych itd.).
Hipoterapia – jak zacząć i jakie są przeciwwskazania?
Udział w hipoterapii wymaga skierowania od lekarza prowadzącego. Specjalista analizuje sytuację chorego, a następnie wyznacza główne cele oddziaływania terapeutycznego. Należy podkreślić, że istnieją przeciwwskazania względne oraz bezwzględne do przeprowadzania tej formy rehabilitacji. W pierwszej grupie znajdują się schorzenia takie jak: epilepsja (padaczka), zaburzenia mineralizacji kości (na przykład osteoporoza), niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym czy zwichnięcia w stawach biodrowych. W wyżej wymienionych przypadkach lekarz może, ale nie musi zezwolić choremu na udział w rehabilitacji z koniem w roli głównego „terapeuty”. Specjalista podejmuje decyzję na podstawie zgromadzonych danych medycznych dotyczących konkretnego pacjenta.
Kiedy udział w hipoterapii jest absolutnie wykluczony? Z tej formy rehabilitacji nie mogą korzystać osoby uczulone na sierść, zapach lub pot konia, pacjenci z podwyższoną temperaturą, ostrymi infekcjami oraz niezagojonymi ranami. Do bezwzględnych przeciwwskazań należy zaliczyć również hipofobię, czyli lęk przed końmi.
Hipoterapia – na co pomaga?
Kontakt z koniem ma pozytywny wpływ na człowieka oraz jego codzienne funkcjonowanie – zarówno w aspekcie fizycznym, jak i emocjonalnym czy społecznym. Ruch i ciepło ciała wierzchowca pozwalają na rozluźnienie napiętych mięśni. Co więcej, już samo siedzenie na grzbiecie zwierzęcia w pewien sposób wymusza przyjęcie prawidłowej postawy ciała. Jednocześnie wzmacnia mięśnie kręgosłupa, brzucha i obręczy barkowej. Poza tym regularne ćwiczenia realizowane w ramach hipoterapii poprawiają koordynację wzrokowo-ruchową oraz równowagę. Pacjent uczy się kontrolować reakcje swojego ciała. Nabywa też prawidłowych wzorców chodu.
Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię – kontakt z koniem sprzyja wyciszeniu i zmniejsza uczucie stresu. Chory zyskuje większą pewność siebie i motywację do wykonywania ćwiczeń. Może łatwiej radzić sobie z negatywnymi emocjami i nawiązywać relacje z innymi ludźmi. Staje się bardziej otwarty i znacznie spokojniejszy.
Hipoterapia – jakie konie mogą być „lekarzami”?
W przypadku koni do hipoterapii ważny jest temperament. Wierzchowiec musi być spokojny, łagodny, zrównoważony, cierpliwy i dobrze reagować na dotyk obcych osób. Nie może zbyt szybko się płoszyć ani reagować nerwowo na różnego rodzaju hałasy o mniejszym bądź większym natężeniu. Duże znaczenie ma również jakość chodu zwierzęcia. Chodzi tu przede wszystkim o częstotliwość oraz długość kroków w stepie (powinny one przypominać kroki ludzkie).
- M. Bednarczyk, Hipoterapia jako forma rehabilitacji i wsparcia włączania społecznego osób niepełnosprawnych, „Student niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy” 2015, nr 15, s. 207–217.
- H. Bruszewska, M. Lejzerowicz, Hipoterapia a parajeździectwo na poziomie rekreacyjnym i sportowym – korzyści i zagrożenia, „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania” 2018, nr 2, s. 85–100.
- A. Cieśla, R. Palacz, Charakterystyka rasowa i biometryczna koni użytkowanych w hipoterapii na przykładzie dwóch ośrodków terapeutycznych, „Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego” 2007, t. 3, nr 2, s. 113–121.
- S. Łagan, M. Sobuś, Hipoterapia jako naturalna forma rehabilitacji, „Aktualne problemy biomechaniki” 2010, nr 4, s. 173–178.
- M. Kawka, U. Kaźmierczak i in., Zastosowanie hipoterapii w postępowaniu usprawniającym, „Journal of Education, Health and Sport” 2016, t. 6, nr 11, s. 24–34.
- Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego https://pthip.org.pl,