Hipoterapia – co to jest i kiedy jest stosowana?

Hipoterapia – co to jest?

Hipoterapia jest jedną z metod terapeutycznych stosowanych w leczeniu osób z niepełnosprawnościami. Prezentowana forma rehabilitacji – podobnie jak dogoterapia czy felinoterapia – bazuje na współpracy pacjenta z żywym zwierzęciem. W tym przypadku chodzi o konia (z języka greckiego „hippos”). Jego dobroczynny wpływ na człowieka dostrzeżono i doceniono wiele tysięcy lat temu. O zdrowotnym oddziaływaniu wierzchowców na umysł i ciało człowieka wspominał już Hipokrates – prekursor współczesnej medycyny. Takie samo stanowisko reprezentowali inni myśliciele, na przykład Sokrates i Avicenna. Jednak oficjalnie hipoterapia została uznana za metodę terapeutyczną dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku. Rehabilitację z udziałem konia na grunt polskiej medycyny wprowadził profesor Marian Weiss. W 1992 roku powstało Polskie Towarzystwo Hipoterapeutyczne, a dziesięć lat później zatwierdziło ono Kanony Polskiej Hipoterapii. 

Jakie są formy hipoterapii?

Rehabilitacja z udziałem konia, podobnie jak arteterapia czy fototerapia, obejmuje wiele różnych zabiegów terapeutycznych. Jej przebieg zależy w dużej mierze od kondycji oraz sytuacji zdrowotnej konkretnego pacjenta. Hipoterapia przyjmuje następujące formy:

• gimnastyka na koniu – chory siedzi na grzbiecie zwierzęcia i wykonuje ćwiczenia ruchowe pod okiem doświadczonego fizjoterapeuty (wierzchowiec porusza się stępem);

• terapia bierna – pacjent siedzi na koniu i nie wykonuje żadnych ćwiczeń (jedynie poddaje się ruchom zwierzęcia);

• kontakt z koniem – istotą tego typu terapii jest samo przebywanie w towarzystwie zwierzęcia i nawiązywanie z nim emocjonalnej relacji (chory nie musi siadać na grzbiecie wierzchowca, by w niej uczestniczyć);

• psychopedagogiczna jazda konna oraz woltyżerka – przebiega pod okiem psychologa, pedagoga lub terapeuty zajęciowego (jej celem jest nie tylko fizyczne usprawnienie pacjenta, ale również poprawa jego funkcjonowania na płaszczyźnie poznawczej, intelektualnej, emocjonalnej oraz społecznej).

Warto w tym miejscu wspomnieć również o parajeździectwie. Ta dyscyplina nie jest co prawda integralną częścią hipoterapii, niemniej jednak pozostaje z nią w silnym związku. Jazda konna osób z niepełnosprawnościami – zarówno rekreacyjna, jak i sportowa – też może mieć wymiar leczniczy. 

Kto może korzystać z zajęć hipoterapii?

Hipoterapia to uniwersalna metoda rehabilitacji. Jest przeznaczona dla dzieci i dorosłych, którzy zmagają się z różnymi problemami zdrowotnymi. Wskazaniem do skorzystania z opisywanej formy terapii są schorzenia:

• neurologiczne – mózgowe porażenie dziecięce, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, neuropatie, choroba Alzheimera, przepuklina oponowo-rdzeniowa, rozszczep kręgosłupa, stany po udarach mózgu;

• ortopedyczne – skrzywienie boczne kręgosłupa I stopnia (zgodnie z klasyfikacją Coba), wady postawy, stany po amputacji kończyn; 

• psychiczne – zespoły behawioralne, zaburzenia emocjonalne, nerwice, zaburzenia nastroju, depresja;

• genetyczne – na przykład zespół Downa (przed zaklasyfikowaniem do terapii należy jednak wykonać zdjęcie rentgenowskie odcinka szyjnego kręgosłupa).

Z hipoterapii mogą skorzystać również osoby z autyzmem, niepełnosprawnością intelektualną, nadpobudliwością psychoruchową lub zaburzeniami integracji sensorycznej. Tego typu rehabilitacja bywa też bardzo pomocna w leczeniu różnego rodzaju uzależnień (behawioralnych, chemicznych itd.). 

Hipoterapia – jak zacząć i jakie są przeciwwskazania?

Udział w hipoterapii wymaga skierowania od lekarza prowadzącego. Specjalista analizuje sytuację chorego, a następnie wyznacza główne cele oddziaływania terapeutycznego. Należy podkreślić, że istnieją przeciwwskazania względne oraz bezwzględne do przeprowadzania tej formy rehabilitacji. W pierwszej grupie znajdują się schorzenia takie jak: epilepsja (padaczka), zaburzenia mineralizacji kości (na przykład osteoporoza), niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym czy zwichnięcia w stawach biodrowych. W wyżej wymienionych przypadkach lekarz może, ale nie musi zezwolić choremu na udział w rehabilitacji z koniem w roli głównego „terapeuty”. Specjalista podejmuje decyzję na podstawie zgromadzonych danych medycznych dotyczących konkretnego pacjenta. 

Kiedy udział w hipoterapii jest absolutnie wykluczony? Z tej formy rehabilitacji nie mogą korzystać osoby uczulone na sierść, zapach lub pot konia, pacjenci z podwyższoną temperaturą, ostrymi infekcjami oraz niezagojonymi ranami. Do bezwzględnych przeciwwskazań należy zaliczyć również hipofobię, czyli lęk przed końmi. 

Hipoterapia – na co pomaga?

Kontakt z koniem ma pozytywny wpływ na człowieka oraz jego codzienne funkcjonowanie – zarówno w aspekcie fizycznym, jak i emocjonalnym czy społecznym. Ruch i ciepło ciała wierzchowca pozwalają na rozluźnienie napiętych mięśni. Co więcej, już samo siedzenie na grzbiecie zwierzęcia w pewien sposób wymusza przyjęcie prawidłowej postawy ciała. Jednocześnie wzmacnia mięśnie kręgosłupa, brzucha i obręczy barkowej. Poza tym regularne ćwiczenia realizowane w ramach hipoterapii poprawiają koordynację wzrokowo-ruchową oraz równowagę. Pacjent uczy się kontrolować reakcje swojego ciała. Nabywa też prawidłowych wzorców chodu.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię – kontakt z koniem sprzyja wyciszeniu i zmniejsza uczucie stresu. Chory zyskuje większą pewność siebie i motywację do wykonywania ćwiczeń. Może łatwiej radzić sobie z negatywnymi emocjami i nawiązywać relacje z innymi ludźmi. Staje się bardziej otwarty i znacznie spokojniejszy. 

Hipoterapia – jakie konie mogą być „lekarzami”?

W przypadku koni do hipoterapii ważny jest temperament. Wierzchowiec musi być spokojny, łagodny, zrównoważony, cierpliwy i dobrze reagować na dotyk obcych osób. Nie może zbyt szybko się płoszyć ani reagować nerwowo na różnego rodzaju hałasy o mniejszym bądź większym natężeniu. Duże znaczenie ma również jakość chodu zwierzęcia. Chodzi tu przede wszystkim o częstotliwość oraz długość kroków w stepie (powinny one przypominać kroki ludzkie).