Listerioza – patogeneza, przebieg i leczenie

Listerioza – co to za choroba?

Listerioza to ostra, zakaźna choroba bakteryjna, rozwijająca się u ludzi i u ponad 50 gatunków zwierząt, zarówno dzikich, jak i gospodarskich. Wywołuje ją powszechnie występująca w środowisku bakteria tlenowa Listeria monocytogenes. Szacuje się, że nawet około 5% populacji jest jej nosicielem. Czas wylęgania się patogenu jest bardzo zróżnicowany i może wynosić od 3 do nawet 70 dni. Listerioza nazywana jest chorobą zawodową, gdyż najczęściej chorują na nią lekarze weterynarii, ginekolodzy i hodowcy zwierząt. Głównym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi infekcji jest nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna organizmu, dlatego w grupie ryzyka znajdują się osoby o przewlekle obniżonej odporności (nosiciele wirusa HIV), kobiety w ciąży, noworodki i pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne (po przeszczepach). W Europie choroba diagnozowana jest bardzo rzadko, jednak dla około 40% pacjentów kończy się śmiertelnie.

Listerioza zaliczana jest do grupy zoonoz, czyli chorób przenoszonych ze zwierząt na człowieka. Są to m.in.: borelioza, bruceloza, bąblowica, tularemia, toksoplazmoza, wścieklizna. Choroby mają podobne objawy i przebieg, w którym występują: gorączka, biegunka, bóle mięśni. Zoonozy prowadzą również do podobnych powikłań, m.in. w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Listerioza – jak dochodzi do zakażenia?

Drogami zakażenia listeriozy są: przewód pokarmowy, błony śluzowe (spojówki), łożysko, uszkodzona skóra. Natomiast źródłem zakażenia bakterią jest kontakt z wydzielinami chorego zwierzęcia lub człowieka, spożycie zakażonych produktów spożywczych: surowego mleka, mięsa i przetworów mięsnych, surowych warzyw, owoców morza, serów dojrzewających, produkowanych z mleka niepasteryzowanego, wędzonych ryb, mrożonek. Bakteria wykazuje odporność na warunki środowiskowe i jest zdolna do przetrwania nawet w wysokich temperaturach. W drodze typowej obróbki pokarmów nie jest możliwe zniszczenie patogenu.

Rodzaje listeriozy

WHO wyróżnia dwa rodzaje zakażenia. Listerioza okołoporodowa – rezerwuarem bakterii są kobieta w ciąży lub noworodek. Mówimy wówczas o wrodzonej postaci listeriozy, która rozwija się na skutek przeniknięcia bakterii przez łożysko. Objawy zakażenia wrodzonego mogą pojawić się do 5. dnia życia dziecka, co określane jest listeriozą wczesną. Dolegliwości, które pojawiają się po ukończeniu 5. dni życia, określane są listeriozą późną. Drugim rodzajem zakażenia jest listerioza nieokołoporodowa – rezerwuarem bakterii są inne osoby niż kobieta w ciąży i noworodek.

Jak objawia się listerioza?

U osób dorosłych z prawidłowo działającym układem odpornościowym zakażenie przebiega bez objawów lub grypopodobnie z niewielką gorączką, bólem brzucha i biegunką. Dolegliwości ustępują samoistnie po kilku dniach. Jednak u osób z grupy ryzyka zakażenie może mieć postać inwazyjną, a choroba przybrać ciężki przebieg. W przypadku kobiet ciężarnych zakażenie listeriozą objawia się niewielką gorączką, co mylnie wskazuje na zwykłą infekcję wirusową. 

W przypadku noworodków w początkowym stadium zakażenia objawy listeriozy nie odbiegają od innych chorób bakteryjnych. Jednak bardzo szybko dolegliwości zmieniają się i przybierają ciężki przebieg. Listerioza wrodzona występuje wraz z innymi jednostkami chorobowymi: sepsą, zapaleniem płuc, niewydolnością krążeniowo-oddechową, powiększeniem wątroby i śledziony. Ciężkie zakażenie nawet w 50% przypadków kończy się śmiercią dziecka. Niekiedy w przebiegu zakażenia stwierdzane są wysypka skórna i mikroropnie rozsiane w narządach, m.in. w nadnerczach, wątrobie, płucach, śledzionie. 

Diagnostyka i leczenie listeriozy

Leczenie listeriozy wymaga hospitalizacji i stałej obserwacji pacjenta. U 80% noworodków uzyskuje się pełne wyleczenie. Dzieci po przebytym zakażeniu narażone są na powikłania neurologiczne, m.in. na opóźnienie rozwoju umysłowego.

Powikłania listeriozy 

Listerioza jest czynnikiem etiologicznym wielu chorób i infekcji. W przypadku płodów noworodków zakażonych w łonie matki istnieje ryzyko przedwczesnego porodu lub wystąpienia stanów chorobowych w postaci: niewydolności wielonarządowej, zapalenia płuc, powiększonej wątroby lub śledziony, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Powikłaniem listeriozy nieokołoporodowej są: posocznica, zapalenie opon mózgowych, zapalenie otrzewnej, zapalenie wsierdzia, ropnie, zapalenie żołądka i jelit.

1. A. Jankowska i in., Listerioza – rzadka choroba o poważnym rokowaniu, „Pomeranian Journal of Life Science” 2018, 64(3), s. 139–142.
2. J. Molenda, Listerioza – patogeneza, perspektywy bezpieczeństwa żywności, „Medycyna Weterynaryjna” 2009, 65(3), s. 151–154.
3. E. Galińska i in., Listerioza – mało znana, niebezpieczna choroba zakaźna, „Medycyna Ogólna” 2010, 16(XLV)4, s. 516–527.