Osobowość histrioniczna – co to znaczy? Przyczyny powstania i objawy

Osobowość histrioniczna – co to znaczy?

Osobowość histrioniczna, określana również jako histrioniczne zaburzenie osobowości, charakteryzuje się teatralnością zachowań, prowokacyjną seksualnością, nadmierną emocjonalnością i próbami zwrócenia na siebie uwagi. Objawy osobowości histrionicznej dają o sobie znać z reguły we wczesnej dorosłości. Millon i Davis wyróżnili kilka typów osobowości histrionicznej, podkreślając, że w obecnym świecie rzadkością jest występowanie „czystego” zaburzenia – przeważnie są to mieszaniny cech różnego rodzaju. Wyodrębnili oni następujące rodzaje histrionicznego zaburzenia osobowości:

• osobowość histrioniczna z domieszką cech osobowości antyspołecznej – nazwana „nieszczerą”,

• osobowość histrioniczna z domieszką cech osobowości narcystycznej – nazwana „pełną życia”,

• osobowość histrioniczna z elementami właściwymi dla osobowości zależnej i kompulsywnej – nazwana „zjednującą”,

• odmiana wzorca z niewielką liczbą aspektów innych typów osobowości – nazwana „teatralną”,

• osobowość histrioniczna z domieszką cech osobowości z pogranicza, jednakże przekładającą się na inny obraz od podtypu „infantylnego” – nazwana „wzburzoną”,

• osobowość histrioniczna z domieszką cech osobowości z pogranicza – nazwana „infantylną”.

Zapoznaj się z opisami innych zaburzeń osobowości przygotowanych przez naszych ekspertów. Dowiedz się więcej na temat m.in. osobowości paranoicznej, osobowości schizotypowej, osobowości chwiejnej emocjonalnie i osobowości anankastycznej.

Przyczyny histrionicznego zaburzenia osobowości

Specjaliści nie podają dokładnej przyczyny powstania histrionicznego zaburzenia osobowości. Podejrzewają, że stanowi ono wypadkową czynników genetycznych i środowiskowych. Do rozwoju osobowości histrionicznej predestynują m.in. obciążony wywiad rodzinny (przypadki histrionicznego zaburzenia osobowości wśród najbliższych członków rodziny), brak dyscypliny, pozytywne wzmocnienie dramatycznych zachowań w dzieciństwie, obojętność ze strony rodziców i ignorowanie potrzeb dziecka skutkujące jego niskim poczuciem własnej wartości, nadmierna wrażliwość układu noradrenergicznego i nieprawidłowe działanie neuroprzekaźników – katecholamin.

Osobowość histrioniczna – kryteria rozpoznania

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 przedstawione zostały takie kryteria histrionicznego zaburzenia osobowości:

• dramatyzowanie siebie, przesadny wyraz emocjonalny, teatralność, 

• stałe poszukiwanie podniet oraz działań, dzięki którym osoba jest w centrum uwagi,

• niestosownie uwodzicielski wygląd lub zachowanie,

• sugestywność (łatwe uleganie wpływom innych osób lub okoliczności),

• powierzchowna i chwiejna uczuciowość,

• nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej.

Aby można było mówić o zaburzeniu, pacjent powinien wykazywać co najmniej cztery z powyższych kryteriów ICD-10.

Kryteria diagnostyczne histrionicznego typu osobowości zawarte zostały również w DSM-V, czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Przedstawiają się one następująco:

• doświadczenie cierpienia, gdy osoba nie znajduje się w centrum uwagi,

• szybka zmiana doświadczanych emocji, które są bardzo powierzchowne,

• często nieodpowiednie zachowanie w kontaktach z innymi ludźmi, próby uwodzenia, prowokowanie seksualne,

• wykorzystywanie wyglądu zewnętrznego do skupienia na sobie uwagi,

• dramatyzowanie siebie i swojej sytuacji, wyrażanie emocji w przesadzony sposób,

• wypowiadanie się w sposób nadmiernie impresjonistyczny, pozbawiony szczegółów,

• wyolbrzymianie relacji z innymi ludźmi, upatrywanie silniejszej więzi niż w rzeczywistości występuje.

Aby można było rozpoznać histrioniczne zaburzenie osobowości, osoba powinna spełniać co najmniej pięć z kryteriów DSM-V.

W celu ustalenia, czy osoba cierpi na ten rodzaj zaburzenia osobowości, specjaliści posiłkują się szeregiem narzędzi diagnostycznych, z których najczęściej wybierane są: SCID II, Międzynarodowy Inwentarz Kliniczny Zaburzeń Osobowości, skala samooceny PSSI lub VDS i test SABS.

Osobowość histrioniczna – jak postępować?

Leczenie osobowości histrionicznej polega głównie na psychoterapii, która jest dobrana adekwatnie do potrzeb danego pacjenta. Zastosowanie znajdują zwłaszcza:

• terapia poznawczo-behawioralna – nauka nowych, funkcjonalnych zachowań, kwestionowanie negatywnych schematów działania i przekształcanie ich na odpowiednie wzorce; 

• terapia psychodynamiczna – odnajdywanie przyczyn konfliktów, pracowanie nad ich rozwiązaniem, pomoc w odzyskiwaniu poczucia sprawstwa i autonomii oraz rozwój inteligencji emocjonalnej, czyli zdolności do rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych;

• terapia grupowa – praca z innymi ludźmi, którzy mają podobne problemy ze zdrowiem psychicznym, nauka budowania bardziej satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi i związków;

• poradnictwo rodzinne – wskazane jest, gdy histrioniczne zaburzenie zachowania oddziałuje na bliskie osoby chorego; jego celem jest poprawa jakości życia rodzinnego i relacji w rodzinach; w ramach poradnictwa bliscy osoby chorej mogą dowiedzieć się więcej na temat zaburzenia i sposobach oferowania im wsparcia; 

• trening uważności – pomoc w zarządzaniu emocjami i nauka unikania określonych zachowań.

Nie istnieją żadne leki na osobowość histrioniczną. Leczenie farmakologiczne stosowane jest w przypadku jednoczesnego występowania u osoby z histrionicznym zaburzeniem osobowości objawów innych chorób psychicznych, przykładowo depresji czy zaburzeń lękowych.

1. L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014.
2. B. K. Puri, I. H. Treasaden, Psychiatria. Podręcznik dla studentów, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014. 
3. A. Reber, Słownik psychologii, Wydawnictwo Scholar Sp. z o.o., Warszawa 2002.
4. S. Sulz, Histeria I: osobowość histrioniczna. Wyzwanie dla psychoterapii, „Nervenarzt” 2010, nr 81, s. 879–888.
5. S. Tykarski, Zaburzenie osobowości przyczyną konfliktów w małżeństwie, „Studia nad Rodziną” 2009, t. 13, nr 1–2, s. 281–298.