Jakie są przyczyny powstania żylaków odbytu, kończyn dolnych, jąder?

Przyczyny żylaków jąder

„Żylaki jąder” to zwyczajowa nazwa stosowana na określenie żylaków powrózka nasiennego. To struktura anatomiczna o długości 15–20 cm, która zbudowana jest z licznych elementów, w tym m.in. z: nasieniowodu, tętnicy mięśnia dźwigacza jądra, splotu żylnego wiciowatego (składającego się z dwóch żył nasieniowodu i żył mięśnia dźwigacza jądra), nerwu biodrowo-pachwinowego. Żylaki powrózka nasiennego są uważane za jedną z najczęstszych przyczyn obniżenia parametrów nasienia. Występują u około 10–15% męskiej populacji. Stwierdza się je u około 40% niepłodnych mężczyzn.

Mechanizm powstawania żylaków powrózka nasiennego nie został do końca wyjaśniony. Najprawdopodobniej ma wieloczynnikowy charakter. Za jedną z potencjalnych przyczyn żylaków jąder uważa się nieprawidłowości anatomiczne zastawek żył jądrowych. To też częsta przypadłość osób z odwróconymi trzewiami, co na szczęście jest bardzo rzadką sytuacją. O odwróceniu trzewi mówi się wówczas, gdy występuje nieprawidłowe (po przeciwnych stronach – jak odbite w lustrze) położenie narządów w obrębie jamy brzusznej i klatki piersiowej.

Żylaki lewej żyły jądrowej występują nawet 10 razy częściej w porównaniu z żylakami po stronie prawej. Wiąże się to z anatomicznych warunków naczyniowych. Lewa żyła jądrowa kieruje się bowiem do lewej żyły nerkowej. Z kolei prawa żyła jądrowa kieruje się do żyły głównej dolnej. Zastój krwi w żyle jądrowej skutkuje rozwojem obrzęku worka mosznowego, dolegliwościami bólowymi okolicy krocza, podwyższeniem temperatury jądra, co ma destruktywny wpływ na plemniki. A to tylko wybrane objawy żylaków powrózka nasiennego.

Przyczyny żylaków odbytu

Hemoroidy są jedną z bardziej rozpowszechnionych patologii proktologicznych. Dokładne przyczyny żylaków odbytu nie zostały poznane. Wymienia się wiele czynników, które podnoszą ryzyko ich rozwoju. Wśród nich znajdują się m.in.:

• zaburzenia rytmu wypróżnień – długo utrzymujące się i częste zaparcia lub biegunka,

• brak aktywności fizycznej,

• długie przebywanie w pozycji siedzącej,

• dieta uboga w błonnik,

• nadwaga i otyłość,

• przewlekły kaszel,

• zaburzenia mięśni dna miednicy.

Przyczyną żylaków odbytu może być wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Do jego powstania predysponuje wodobrzusze, przedłużone parcie, obecność mas w jamie brzusznej. Żylaki odbytu często dotykają kobiety w ciąży – naczynia hemoroidalne powiększają się w wyniku ciśnienia wywieranego przez płód na jamę brzuszną i towarzyszących ciąży zmian hormonalnych. Do grupy ryzyka ich powstania należą też osoby w podeszłym wieku i obciążone genetycznie. Żylaki odbytu mogą stanowić powikłanie po operacjach okolic odbytu i krocza. Niekiedy są wynikiem wielokrotnych porodów siłami natury. Hemoroidy mogą rozwinąć się w wyniku innych chorób. Predysponują do nich zwłaszcza: guzy miednicy małej, marskość wątroby, wrodzony brak zastawek w żyłach trzewnych.

Przyczyny żylaków kończyn dolnych

Do najczęstszych miejsc występowania żylaków zaliczamy kończyny dolne. Do czynników ryzyka tej jednostki chorobowej należą: nadmierna masa ciała, praca w pozycji stojącej i siedzącej, płaskostopie, podeszły wiek. Innymi opisanymi czynnikami ryzyka rozwoju żylaków są: wysoce przetworzona i uboga w błonnik dieta, mało aktywny tryb życia, niewłaściwie dobrana, zbyt ciasna odzież (pończochy, rajstopy). Ponadto czynnikami sprzyjającymi tworzeniu się żylaków kończyn dolnych mogą być: częste korzystanie z sauny i solarium, długotrwałe unieruchomienie, niewydolność serca, choroby krwi zwiększające jej krzepliwość.

Żylakom kończyn dolnych sprzyja obciążony wywiad rodzinny – udowodniono, że elastyczność ścian żył w nogach jest obniżona już u dzieci, w których rodzinach występowały żylaki. Sugerowany jest wpływ palenia papierosów, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych i hormonalnej terapii zastępczej. W przypadku żylaków i nadciśnienia pomocne jest leczenie naturalne. Wśród ziół obniżających poziom cholesterolu, usprawniających przepływ krwi, uszczelniających ściany naczyń krwionośnych wymienia się m.in. koszyczek arniki, wyciąg z kasztanowca, liść oczaru, kwiat nagietka.

Mówiąc o przyczynach żylaków nóg, nie można nie wspomnieć o ciąży. Szacuje się, że około 70–80% żylaków kończyn dolnych u ciężarnych pojawia się w I trymestrze. Ich powstanie mogą powodować zjawiska, takie jak relaksacja mięśni gładkich oraz rozluźnienie włókien kolagenowych, za które odpowiadają progesteron i estrogeny. Progesteron prowadzi do poszerzenia mięśniówki w ścianie naczyń krwionośnych. Poza tym przyczynia się do zatrzymywaniu wody w organizmie, a to z kolei podnosi ryzyko obrzęków i zwiększa obciążenie naczyń krwionośnych. Estrogeny podobnie jak progesteron powodują zatrzymywanie wody. Dodatkowo zwiększają krzepliwość krwi. Poza hormonami ryzyko żylaków u ciężarnych wiąże się m.in.: ze zmianami w składzie osocza, z zastojem żylnym na skutek ucisku rosnącej macicy na naczynia, ze zwiększeniem objętości krwi krążącej. Uważa się, że powtórna ciąża podnosi dwukrotnie ryzyko rozwoju żylaków kończyn dolnych.

1. D. Beck, The ASCRS textbook of colon and rectal surgery, Springer, New York 2011.
2. P. Poluha, T. Jargiełło, M. Szajner i wsp., Leczenie żylaków powrózka nasiennego metodą wewnątrznaczyniową, „Postępy Nauk Medycznych” 2012, t. XXV, nr 5, s. 455–458.