Osobowość schizoidalna – charakterystyka, źródła i leczenie

Czym jest osobowość?

Każdy człowiek ma co najmniej kilka stałych, sztywnych cech, które towarzyszą mu przez całe życie. Wiele rzeczy może się zmienić: można pożegnać niepożądane nawyki i wypracować nowe, zmodyfikować styl ubierania się, znaleźć nową pasję albo znudzić się czymś, co wcześniej sprawiało przyjemność. Jednak większość osób nie jest w stanie znacząco wpłynąć m.in. na to, jak silnymi emocjami reagują na określone zdarzenia, jak bardzo lubią przebywać wśród ludzi, czy przywiązują wagę do szczegółów, czy mają skłonność do dominowania nad innymi oraz jak znoszą nowe, niepewne sytuacje w życiu.

Wszystkie te charakterystyki składają się na osobowość, która jest definiowana jako zbiór względnie niezmiennych cech psychicznych i behawioralnych. Decydują o tym, jak człowiek doświadcza świata, kiedy czuje się najlepiej i jak reaguje na rozmaite zdarzenia. Warto przy tym podkreślić, iż osobowość kształtuje się w ciągu kilku pierwszych lat życia. Oznacza to, że przynajmniej częściowo jest ona związana z genami. Rolę w jej rozwoju mogą odgrywać także wczesne doświadczenia, m.in. relacje z opiekunami.

Na czym polegają zaburzenia osobowości?

Niektóre cechy osobowości ułatwiają życie, a inne je utrudniają. Współczesny świat promuje takie predyspozycje jak ekstrawersja czy otwartość na doświadczenie. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy osoba nie potrafi kontrolować impulsów, ma znaczne trudności z przeżywaniem i doświadczaniem emocji oraz nie jest w stanie dostosować się do ogólnie przyjętych zasad społecznych. Inni ludzie postrzegają ją jako dziwną i ekscentryczną. Jej zachowanie może prowadzić do cierpienia bliskich, jednak ona sama nie czuje się winna wyrządzanych krzywd. W takich przypadkach mówi się o zaburzeniach osobowości, do których należą m.in.: osobowość narcystyczna, osobowość anankastyczna, osobowość schizotypowa czy osobowość chwiejna emocjonalnie.

Zaburzenia tego typu są diagnozowane u ok. 10–13% społeczeństwa. Niestety ich terapia jest bardzo trudna i nie rokuje zbyt dobrze. Po pierwsze dlatego, że wpływają one na osąd własnego zachowania i sprawiają, że chory nie ma związanych z nim wyrzutów sumienia. A po drugie, ponieważ cechy osobowości są wrodzone i stałe, a więc nie da się ich znacząco zmienić. Mimo wszystko warto jednak zgłosić się po specjalistyczną pomoc, choćby po to, by nauczyć się bardziej przystosowawczych strategii działania lub poradzić sobie z zaburzeniami towarzyszącymi, do których mogą należeć m.in. depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia.

Schizoidalne zaburzenie osobowości

Najbardziej charakterystyczną cechą osobowości schizoidalnej jest izolowanie się od innych ludzi i brak potrzeby tworzenia bliskich relacji społecznych. Zaburzenie to sprawia, że dotknięta nim osoba nie potrzebuje kontaktów emocjonalnych, jest niewrażliwa na uczucia innych i nie interesują jej pochwały ani krytyka ze strony otoczenia. Jest chłodna emocjonalnie: prawdopodobnie ma spłycony afekt albo nie potrafi prawidłowo wyrażać uczuć. Można powiedzieć, że pacjenci ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości są skrajnymi introwertykami. Wybierają aktywności wykonywane samotnie, są wyniośli i nieprzystępni. Nie czerpią radości z bliskich relacji, np. z bycia z członkiem rodziny. Bliskość uczuciową i zależność traktują jak zagrożenie. Zwykle nie są zainteresowani kontaktami seksualnymi, a jeśli mają tego typu potrzeby, to wolą realizować je poprzez przygodne znajomości (które nie wymagają związku emocjonalnego). Mają skłonność do introspekcji, żyją w świecie fantazji i są skupieni na procesach wewnętrznych.

Niektórzy badacze sugerują, że w społeczeństwie mogą być również tzw. ukryte jednostki schizoidalne, czyli osoby, które pozornie radzą sobie z normalnymi kontaktami społecznymi, jednak tylko odgrywają powszechnie akceptowaną rolę, a w rzeczywistości pozostają emocjonalnie wycofane. Ich zachowania kompensacyjne mają na celu ukrycie chłodu i braku zaangażowania.

Przyczyny osobowości schizoidalnej

Osobowość schizoidalna jest diagnozowana u ok. 0,4–0,9% społeczeństwa i częściej dotyka mężczyzn. Prawdopodobnie ma charakter genetyczny, jednak na razie nie udało się jednoznacznie potwierdzić jej związku ze schizofrenią. Część badań wykazała, że takie zaburzenie występuje częściej u krewnych pacjentów chorych na schizofrenię, jednak w innych nie zaobserwowano takiej korelacji.

Schizoidalne zaburzenie osobowości – terapia

Podobnie jak w przypadku pozostałych zaburzeń osobowości terapia osobowości schizoidalnej nie rokuje najlepiej, ponieważ nie ma szans na całkowite wyleczenie pacjenta. Może jednak pomóc mu w odnalezieniu się w otaczającym go świecie. Leczenie skupia się przede wszystkim na trenowaniu umiejętności społecznych i zdolności do empatii, które w przyszłości mogą mu pomóc w nawiązywaniu intymnych związków oraz zmniejszeniu izolacji. Podczas terapii poddawana jej osoba uczy się rozpoznawać reakcje emocjonalne. Zwykle stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna, skupiona na zmianie przekonań i związanych z nimi zachowaniach.

Bardzo dobrze sprawdza się również terapia grupowa, która daje szansę na stworzenie sieci kontaktów społecznych oraz trenowanie umiejętności pozwalających na budowanie relacji. Pacjenci reagują na wzajemne zachowania, które mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne czy neutralne. Czasami stosowane jest także odgrywanie ról. Wszystkie te oddziaływania mają sprawić, by chory bardziej otworzył się na innych.

1. A. Augustynek, Psychopatologia człowieka dorosłego, Difin, Warszawa 2015.
2. 2. J. Hellwell, J. Stirling, Psychopatologia, tłum. M. Trzebiatowska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
3. 3. M. Seligman, E. Walker, D. Rosenhan, Psychopatologia, tłum. J. Gilewicz, A. Wojciechowski, Zysk i S-ka, Poznań 2001.