Rodzaje uzależnień, objawy i metody leczenia

Czym jest uzależnienie?

Uzależnienie można zdefiniować jako nabyte zaburzenie psychiczne, powiązane z okresowym lub stałym przymusem przyjmowania jakiejś substancji albo wykonywania danej czynności. Osoba uzależniona traci kontrolę nad sobą i własnymi zachowaniami, a także podporządkowuje swoje życie zażywaniu określonej substancji lub wykonywaniu danej czynności. Zastanawiasz się, jakie są uzależnienia, jak wyjść z uzależnienia i jak podjąć odpowiednie leczenie? Odpowiedzi na wszystkie te pytania znajdziesz w naszym artykule. 

Rodzaje uzależnień

Można wyróżnić dwa główne rodzaje uzależnień:

• Uzależnienia behawioralne, które cechują się występowaniem silnej potrzeby wykonywania danej czynności. Do najważniejszych objawów takiego uzależnienia można zakwalifikować: silną potrzebę wykonywania czynności, obsesje oraz natręctwa myślowe, a także ciągłe oddawanie się nałogowi nawet kosztem swojego życia i zdrowia. Do najpowszechniejszych nałogów behawioralnych można zakwalifikować uzależnienie od hazardu, gier komputerowych, internetu, smartfonów, pornografii, zakupów czy sportu. 

• Uzależnienia od substancji, które są związane z wpływem przyjmowanych środków na organizm oraz z różnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Ten typ uzależnień może być powodowany m.in. przez alkohol, narkotyki czy barbiturany. W przypadku zaprzestania zażywania danej substancji zwykle pojawia się zespół abstynencyjny, związany z zachwianiem równowagi funkcjonowania organizmu i bardzo złym samopoczuciem. 

Można wyróżnić także konkretne rodzaje uzależnień, takie jak:

• alkoholizm (uzależnienie od alkoholu);

• narkomania (uzależnienie od narkotyków, takich jak amfetamina, kokaina, heroina, marihuana i innych);

• nikotynizm;

• lekomania;

• pracoholizm;

• zakupoholizm;

• seksoholizm;

• uzależnienie od hazardu;

• uzależnienie od smartfonu, internetu, gier.

Zdaniem wielu psychologów możliwe jest uzależnienie od większości czynności i substancji, które działają na układ nagrody w mózgu. 

Objawy uzależnień

Uzależnienia powodują występowanie konkretnych symptomów i zachowań. Do najważniejszych objawów zaliczają się:

• rezygnacja z dotychczasowych zainteresowań i stylu życia na rzecz przyjmowania danej substancji lub wykonywania danej czynności;

• zatracenie poczucia czasu i koncentracja na danym zachowaniu lub substancji, nawet kosztem poważnych konsekwencji dotyczących życia rodzinnego, zawodowego czy zdrowia;

• agresja, rozdrażnienie i złość w sytuacji, gdy nie ma dostępu do danej substancji lub nie można wykonać konkretnej czynności.

Charakterystyczne dla nadużywania alkoholu jest to, że początkowo prowadzi do zwiększenia tolerancji na tę substancję (tzw. mocna głowa), jednak po pewnym czasie u człowieka uzależnionego tolerancja się obniża. Z kolei po odstawieniu substancji pojawia się zespół abstynencyjny. 

Leczenie uzależnień

Każde uzależnienie wymaga leczenia, natomiast forma terapii zależy od konkretnego chorego i jego indywidualnych potrzeb. W przypadku uzależnień od substancji (alkoholu, narkotyków, leków) pacjenci często są poddawani detoksykacji, której celem jest usunięcie z organizmu pozostałości tej substancji i rozpoczęcie abstynencji. Podstawą leczenia jest zwykle psychoterapia, zarówno indywidualna, jak i grupowa. Ta druga opiera się przede wszystkim na rozmowie z innymi osobami dotkniętymi tym samym problemem, wymianie doświadczeń, dzieleniu się emocjami oraz czerpaniem nadziei z postępów pozostałych członków grupy. Niekiedy konieczne jest wdrożenie dodatkowych metod leczenia, na przykład farmakologicznych lub leczenia szpitalnego. Na ogół najważniejsze są jednak rozmowy z psychoterapeutą. 

Terapia i jej fazy

Terapia przebiega zwykle w trzech lub czterech fazach. Pierwszym etapem jest oczywiście wzbudzenie motywacji do leczenia. Chodzi tutaj o działania ze strony rodziny, lekarzy, a także innych bliskich osób. U części uzależnionych motywacja pojawia się samoistnie, jednak nierzadko konieczna jest tzw. interwencja kryzysowa.

Drugim elementem terapii jest detoksykacja, szczególnie istotna w przypadku zażywania substancji uzależniających.

Trzecią fazą jest rozpoczęcie spotkań z psychoterapeutą w ośrodku leczenia. Cechą charakterystyczną tego etapu jest duża częstotliwość spotkań z terapeutą, a także spotkań grupowych z innymi osobami uzależnionymi. Zwykle pacjent spędza w ośrodku kilka godzin dziennie lub przebywa w nim przez całą dobę.

Ostatnim etapem jest nauka zdrowych zachowań, radzenia sobie ze swoimi emocjami oraz psychoedukacja w zakresie uzależnień. To właśnie podczas tej fazy terapii pacjent ma wypracować odpowiednie zachowania. Ważne jest także znalezienie innych sposobów na radzenie sobie ze stresem.

1. A. Augustynek, Uzależnienia komputerowe: diagnoza, rozpowszechnienie, terapia, „Psychiatria Polska” nr 45, 2011.
2. W. M. Czerski, E. Gonciarz, Ryzyko uzależnienia studentów od mediów społecznościowych na przykładzie Facebooka, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” nr 36, 2018. 
3. R. Modrzyński, Co leczy w podstawowym programie terapii uzależnień? Przegląd badań nad efektywnością terapii uzależnienia od alkoholu, „Alkoholizm i Narkomania” nr 25, 2012.