Adrenalina – zastosowanie w medycynie i wpływ na organizm

Co to jest adrenalina? Funkcje w organizmie

Adrenalina (epinefryna) jest naturalnym hormonem wytwarzanym w nadnerczach i neuroprzekaźnikiem katecholaminowym, podobnym do noradrenaliny. W sytuacjach stresowych adrenalina jest uwalniana do krwi, po czym łączy się z receptorami adrenergicznymi znajdującymi się w różnych obszarach ludzkiego ciała. W ten sposób mobilizuje ciało do walki z pojawiającym się zagrożeniem i przygotowuje je do ewentualnej ucieczki. Epinefryna wpływa także na łagodzenie bólu, a jej efekt utrzymuje się nawet do godziny. Z tego powodu, gdy ludzie ulegają jakiemuś wypadkowi (na przykład złamią nogę), ból pojawia się dopiero po jakimś czasie. 

Człowiek wytwarza adrenalinę zarówno w sytuacjach codziennych (z powodu stresu, pośpiechu, choroby, wystąpień publicznych), jak i w ekstremalnych (podczas wypadku, uprawiania sportów wyczynowych, wojny). Stąd adrenalina zaliczana jest do hormonów stresu, podobnie jak kortyzol. Uwalnianie epinefryny jest działaniem normalnym, a nawet pożądanym, ponieważ pomaga człowiekowi niejednokrotnie wyjść z opresji. Co się dzieje z organizmem ludzkim, gdy uwalniana jest adrenalina?

Fizjologiczne efekty działania hormonu to:

• poszerzone źrenice,

• rozszerzenie naczyń krwionośnych,

• przyspieszenie akcji serca,

• większa potliwość,

• przyspieszony oddech,

• wzrost produkcji glukozy,

• spowolniona motoryka jelit,

• intensyfikacja spalania tkanki tłuszczowej,

• zwiększenie szybkości przekazywania impulsów. 

Przez co wydzielana jest adrenalina?

Adrenalina wraz z podobnymi hormonami (noradrenaliną, dopaminą) wytwarzana i syntetyzowana jest przez gruczoły dokrewne, które znajdują się w takich miejscach, jak:

• nadnercza,

• komórki chromochłonne kłębka szyjnego,

• zakończenia włókien współczulnych.

Gdy następuje zakończenie syntezy adrenaliny, hormon magazynowany jest w rdzeniu nadnerczy oraz w pęcherzykach zakończeń nerwowych i uwalniany jest do krwiobiegu. Kiedy stresująca sytuacja mija, organizm znajduje się w stanie euforii, po czym człowiek czuje się zrelaksowany. Niektórzy jednak uzależniają się od tego stanu euforii, który następuje po wyrzucie adrenaliny, specjalnie prowokując niebezpieczne sytuacje. Stąd istnieją dowody, że epinefryna uzależnia, a to jest z kolei niebezpieczne dla organizmu. 

Nieprawidłowy poziom adrenaliny w organizmie

Zarówno niedobór, jak i nadmiar adrenaliny nie są pożądanymi zjawiskami. U zdrowego człowieka epinefryna jest uwalniana wyłącznie w sytuacjach kryzysowych oraz bezpośredniego zagrożenia, aby zwiększyć siły fizyczne i umysłowe. Pośpiech, stres przed egzaminem, walka z chorobą, chęć obrony w walce – wówczas hormon wydzielany jest prawidłowo. Niski poziom adrenaliny występuje niezwykle rzadko i jest zazwyczaj związany z nieprawidłowym funkcjonowaniem nadnerczy. Objawia się najczęściej silnym zmęczeniem, nadmiernym snem, bardzo niskim ciśnieniem i brakiem zapału do wykonywania jakiejkolwiek czynności. 

Częstszym zjawiskiem jest zbyt duże stężenie adrenaliny w organizmie. Nadmiar hormonu może występować u osób zbyt długo przebywających w środowisku wywołującym silny stres. Wówczas do wyrzutów epinefryny dochodzi zbyt często, a organizm wytwarza pewną tolerancję na ten hormon. Z czasem takie osoby muszą się mierzyć z chorobami serca, bólem głowy, zbyt wysokim ciśnieniem krwi, problemami trawiennymi, bezsennością, a także stanami depresyjnymi. Do tego dochodzą problemy z koncentracją i myśleniem. Do nadmiernych wyrzutów adrenaliny może dochodzić nie tylko podczas silnej i ciągłej dyspozycji na stres, ale także w przypadku wystąpienia guza nadnerczy. 

Adrenalina jako lek – jak podawać, ile kosztuje?

Epinefryna w medycynie jest używana jako lek ze względu na fakt, że stawia organizm w pełnej gotowości niemalże natychmiastowo. Dzięki niej serce szybciej pompuje krew, krwotok się zmniejsza, a płuca lepiej wypełniają się powietrzem. Zastrzyk z adrenaliną stosuje się jednak w nagłych przypadkach, zagrażających życiu. Są to takie sytuacje, jak:

• wstrząs anafilaktyczny (np. po ukąszeniu owada lub uczuleniu na pokarm),

• zatrzymanie akcji serca,

• ciężka bradykardia,

• gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego krwi.

Osoby uczulone na jad owadów, leki lub niektóre pokarmy często noszą ze sobą epipen. Jest to lek w formie zastrzyku, którego substancją czynną jest adrenalina. Powinien być stosowany w nagłych i ciężkich reakcjach alergicznych, na przykład podczas wstrząsu anafilaktycznego. Dawkowanie epipenu jest indywidualnie ustalane z lekarzem i należy dobrze zapoznać się z ulotką dołączoną do leku. Uzależnione jest ono od wieku i masy ciała – w przypadku dzieci dawka wynosi 0,15 mg, a u dorosłych 0,3 mg adrenaliny. Zastrzyk podaje się domięśniowo, najlepiej w przednioboczną część uda. Jedna ampułkostrzykawka kosztuje ok. 260 złotych. Podanie leku niesie ze sobą skutki uboczne, na szczęście są one przejściowe.

Niemalże każdy hormon i jego pochodne są stosowane we współczesnej medycynie. Przykładem jest nie tylko adrenalina, ale także melatonina, dopamina czy noradrenalina. Ważne jednak, aby nigdy nie stosować leków bez ścisłej kontroli lekarskiej.

1. N. Temple, C. Whitlock, Poznaj swoje hormony, tłum. U. Gardner, Wydawnictwo Insignis, Kraków 2020.
2. What is adrenaline?, https://www.endocrine.org/patient-engagement/endocrine-library/hormones-and-endocrine-function/adrenal-hormones, dostęp: 7.12.2022.
3. Understanding the stress response, https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/understanding-the-stress-response, dostęp: 7.12.2022.
4. B. Lisowska, M. Olszewska, Adrenalina w ampułkostrzykawkach jako lek pierwszego rzutu w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego, „Farmacja Współczesna” 2009, nr 2.