Salmonelloza – przyczyny, objawy i leczenie zakażenia

Salmonella – czym jest ta bakteria?

Salmonella to Gram-ujemna pałeczka chorobotwórcza zagrażająca ludziom i zwierzętom. W zależności od budowy i rodzaju zakażenia, które wywołuje, wyróżnia się nawet kilka tysięcy podtypów salmonelli. Do najpopularniejszych należą:

• enteritidis, typhimurium, hadar, virchow – odpowiedzialne za zapalenie jelita cienkiego i grubego; 

• typhi – zakażenie tą odmianą prowadzi do rozwoju duru brzusznego; 

• paratyphi – wywołuje dury rzekome. 

Choroba układu pokarmowego wywołana pałeczką salmonelli nazywana jest salmonellozą. Patogen odpowiada aż za 82% bakteryjnych zakażeń żołądkowo-jelitowych.[1] Choroba najczęściej rozwija się u dzieci poniżej 5. roku życia. 

Salmonella – drogi zakażenia bakterią

Do zakażenia patogenem najczęściej dochodzi drogą pokarmową poprzez spożycie zanieczyszczonej żywności lub wody. Głównym źródłem transmisji bakterii jest zakażone mięso (zwierząt hodowanych, zwierząt i ptactwa dzikiego) i produkty podchodzenia zwierzęcego (mleko, jaja). Do transmisji bakterii na jajko dochodzi w wyniku przenikania patogenu przez skorupkę. Pałeczki bakterii wykrywane są również w produktach przetworzonych, takich jak: słodycze (np. czekoladowe praliny), gotowe kanapki z serem, hamburgery, przekąski z suszonego mięsa, majonez, kremy, lody. Obecność w nich bakterii wynika z użycia zakażonych jajek do produkcji tych wyrobów.

Do zatrucia salmonellą może dojść również na skutek kontaktu z odchodami zwierząt hodowanych w domu np. zwierząt futerkowych, gadów i płazów. Drogą transmisji są także przedmioty, które miały kontakt ze skażoną żywnością, np. deski do krojenia, blaty kuchenne, kurz domowy, sztućce. Salmonella może być przeniesiona również w drodze kontaktu bezpośredniego z nosicielem bakterii. Do zainfekowania dochodzi także w warunkach szczególnych, takich jak szpitale i domy opieki. 

Objawy i przebieg salmonellozy u osób dorosłych

Rozwój objawów zakażenia salmonellą jest indywidualny i zależy od kilku czynników, m.in.: rodzaju bakterii wywołującej infekcję, wieku pacjenta, ilości spożytego pokarmu czy odporności organizmu. Dolegliwości zakażenia pojawiają się najwcześniej w ciągu 8 godzin, a najpóźniej nawet w ciągu 36 godzin od przeniesienia patogenu. Salmonella daje objawy żołądkowo-jelitowe, podobne do tych występujących w przebiegu zatrucia pokarmowego. Należą do nich:

• kurczowe bóle brzucha,

• wymioty,

• biegunka lub rozwolnienie z domieszką śluzu i krwi,

• gorączka,

• ból głowy,

• dreszcze.

W pojedynczych przypadkach pojawiają się bóle stawowo-kostne i kaszel. Niekiedy salmonelloza przybiera postać przewlekłą, w przebiegu której objawy utrzymują się nawet przez kilka miesięcy. 

Pacjenci o obniżonej odporności znajdują się w grupie ryzyka salmonellozy uogólnionej. Dochodzi do niej na skutek przekroczenia przez bakterię bariery jelitowej i zakażenia innych narządów wewnętrznych, np. trzustki, płuc, serca, mózgu czy kości. Powikłaniem salmonellozy uogólnionej jest posocznica.

Szczególnie niebezpieczne jest zakażenie salmonellą w ciąży. Ze względu na wysokie ryzyko odwodnienia organizmu matki i ciężki przebieg choroby, salmonelloza może prowadzić do poronienia lub przedwczesnego porodu. 

Zakażenie salmonellą u dzieci

Objawy zakażenia salmonellą u dzieci mają cięższy przebieg w porównaniu z osobami dorosłymi. Ponadto mali pacjenci narażeni są na powikłania w postaci odwodnienia i leukocytozy. Oprócz dolegliwości pokarmowych u dzieci zakażenie salmonellą powoduje apatię, nadmierną senność, brak łez podczas płaczu czy zmniejszoną ilość wydalanego moczu. 

Czy salmonella jest zaraźliwa?

Salmonellą można zarazić się również od człowieka, zarówno chorego, jak i tzw. zdrowego nosiciela (to osoba, która nie ma objawów salmonellozy, ale w jej krwi obecne są pałeczki bakterii). Do zakażenia dochodzi w złych warunkach higieniczno-sanitarnych. Patogen zostaje przeniesiony na produkty spożywcze przez osobę, która nie umyła rąk po skorzystaniu z toalety a jest chora lub jest nosicielem. 

Rozpoznanie i leczenie zakażenia salmonellą

Ze względu na objawy podobne do zatrucia pokarmowego, rozpoznanie salmonellozy w oparciu jedynie o obraz kliniczny jest trudne, a często niemożliwe. Niezbędne jest badanie kału pod kątem obecności w nim bakterii z gatunku Salmonella. Test pomaga również ustalić nosicielstwo patogenu u osób zgłaszających żadnych objawów. Dodatkowo u pacjenta wykonywane są badania krwi z oznaczeniem stężeń przeciwciał klasy IgM, IgG i IgA. 

U większości chorych leczenie przeciwbakteryjne nie jest zalecane, ponieważ zwiększa ryzyko przetrwałego nosicielstwa. U wybranych osób włącza się antybiotyk, którego rodzaj zależy od stanu zdrowia pacjenta i przebiegu choroby. Niekiedy konieczne jest wprowadzenie terapii skojarzonej, polegającej na łączeniu leków. W przypadku ciężkiego zakażenia salmonellą konieczna jest hospitalizacja pacjenta przez minimum 3 dni. 

W większości przypadków salmonella jest chorobą wyleczalną w warunkach domowych. Kluczowe jest nawadnianie organizmu, które wspomoże naturalną detoksykację. Na czas zatrucia i zdrowienia chorego, należy wdrożyć lekkostrawną dietę. W przypadku nasilonych biegunek, pomocne jest zażycie węgla leczniczego.

Profilaktyka zakażenia salmonellą

Profilaktyka salmonellozy opiera się przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny w przygotowywaniu posiłków i każdorazowe mycie dłoni po kontakcie z potencjalnym źródłem patogenu. Powstrzymaj się od picia wody z nieznanego źródła i spożywania zanieczyszczonych produktów. Pamiętaj o zasadach obróbki termicznej produktów odzwierzęcych, a także właściwym przygotowaniu i przechowywaniu żywności. Pożywienie powinno być posegregowane a poszczególne jego grupy przechowywane w oddzielnych pojemnikach i na osobnych półkach. Zasada ta w szczególności dotyczy surowego mięsa – nie może leżeć obok owoców, warzyw i produktów gotowych do spożycia. Profilaktyka zakażenia salmonellą dotyczy również przygotowania posiłków, a właściwie używania różnych desek do krojenia surowego mięsa, warzyw i owoców. Unikaj rozmrażania i powtórnego zamrażania żywności.

Osobom, które borykają się z przewlekłymi zatruciami pokarmowymi o niejasnej przyczynie, lekarze zalecają wdrożenie diagnostyki pod kątem wykrycia pałeczek salmonelli. Do kontaktu z lekarzem warto zaangażować również domowników. Pamiętaj, że bakteria może być przenoszona przez tzw. zdrowych nosicieli, którzy nie mają żadnych objawów, ale zarażają osoby z bliskiego otoczenia. Pomocna w diagnostyce jest wstępna konsultacja z lekarzem rodzinnym.