Małpia ospa – drogi zakażenia, objawy i leczenie

Małpia ospa – etiologia i drogi zakażenia wirusem

Małpia ospa to choroba wywoływana przez wirus zoonotyczny o pochodzeniu środkowoafrykańskim i zachodnioafrykańskim. Pierwszy raz został wykryty w Kopenhadze w 1958 roku podczas badań prowadzonych nad wirusem ospy. Jak podkreślają naukowcy, nazwa wirusa nie jest adekwatna, a wręcz mylna, gdyż naturalnym rezerwuarem patogenu są gryzonie, nie małpy. Ssaki naczelne chorują przypadkowo. Choroba zagraża zarówno ludziom, jak i zwierzętom. Małpia ospa jest zoonozą odwrotną, co oznacza, że wirus może przenosić się zarówno ze zwierzęcia na człowieka, jak i z człowieka na zwierzę. Pierwszy przypadek wystąpienia małpiej ospy u człowieka poza Afryką odnotowano w 2003 roku. Do 2022 roku wirus pojawił się na wszystkich kontynentach, w krajach Azji, Europy i obu Ameryk.[1] 

Transmisja wirusa ospy małpiej odbywa się drogą kontaktu bezpośredniego (przez dotyk lub ugryzienie) z nosicielami – zarówno z ludźmi, jak i zwierzętami. Patogen jest obecny również w odchodach, na powierzchni rzeczy i ubraniach chorego. Do zakażenia może dojść też drogą płciową. Ryzyko przeniesienia wirusa zwiększa dotykanie oraz czyszczenie klatki i legowisk chorych zwierząt. Rozprzestrzenianiu się choroby na świecie sprzyja coraz bliższy kontakt człowieka z dzikimi zwierzętami, ich udomowienie, handel międzynarodowy, podróże w egzotyczne kierunki.

Według Światowej Organizacji Zdrowia wirus małpiej ospy może wywoływać pandemię. Największe skupiska występują w 9 krajach afrykańskich, m.in. Sierra Leone, Liberii, Republice Konga, Nigerii. Wirus małpiej grypy najczęściej diagnozowany jest u dzieci poniżej 10. roku życia. Stanowią one aż 86% wszystkich przypadków.[2]

Objawy małpiej ospy

Obraz kliniczny zakażenia małpią ospą jest zróżnicowany. Czas inkubacji patogenu wynosi 21 dni. W tym czasie wirus szerzy się w organizmie jednym z dwóch sposobów. Pierwsza droga zainfekowania organizmu polega na zajęciu węzłów chłonnych. W drugim sposobie patogen namnaża się w miejscu zakażenia, a następnie zaraża narządy limfatyczne.

Charakterystycznym objawem małpiej ospy jest występująca na ciele drobna, grudkowo-pęcherzykowa wysypka, podobna jaka występuje w przebiegu ospy prawdziwej. Zmiany lokalizują się na skórze i błonach śluzowych, szczególnie na twarzy, kończynach, dłoniach, podeszwach stóp. Pęcherzyki mogą utrzymywać się do 6 tygodni. Z czasem wysypka wysycha, a pęcherzyki zmieniają się w strupy, które mogą pozostawić po sobie głębokie blizny. Wirus zajmujący narządy wewnętrzne prowadzi do zwyrodnienia, a następnie martwicy komórek. 

Oprócz zmian skórnych pojawia się szereg innych objawów, często o charakterze ciężkim. Chory zgłasza wysoką gorączkę, kaszel, wyciek z nosa, duszność, owrzodzenie jamy ustnej, ból pleców. W badaniu stwierdzane jest powiększenie węzłów chłonnych. Chory odczuwa ponadto osłabienie, spadek samopoczucia i utratę apetytu. W początkowej fazie choroby, ze względu na podobieństwo objawów, ospa małpia może być mylona z ospą wietrzną dorosłych. 

Do jakiego lekarza udać się z objawami małpiej ospy? 

Jeśli twoje ciało pokrywa wysypka koniecznie udaj się do lekarza rodzinnego lub internisty. Rozległe zmiany skórne z odczynem ropnym nigdy nie powinny być bagatelizowane. Natomiast jeśli oprócz wysypki dochodzi do rozwoju objawów ogólnoustrojowych o ciężkim przebiegu, eksperci zalecają kontakt ze specjalistą chorób zakaźnych.

Diagnostyka i leczenie małpiej ospy

Rozpoznanie zakażenia małpią ospą opiera się o wywiad lekarski i badania laboratoryjne, których celem jest potwierdzenie obecności genu wirusa ospy. U pacjentów bezobjawowych lub skąpoobjawowych z podejrzeniem zakażenia przeprowadzany jest test peptide-based ELISA wykrywający przebyte zakażenie nawet po 2 latach od zakażenia. Jeśli wynik testu potwierdza zakażenie wirusem małpiej ospy, lekarz zobowiązany jest do zgłoszenia takiego przypadku do sanepidu. Natomiast pacjent powinien zostać umieszczony na oddziale chorób zakaźnych.

Małpiej ospy nie leczy się przyczynowo. Terapia ma charakter objawowy, a jej celem jest wspomaganie walki organizmu z wirusem i łagodzenie dolegliwości. W przypadku wystąpienia gorączki podawane są środki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Ulgę przyniosą również okłady na gorączkę. Większość zakażeń ustępuje samoistnie. Biorąc pod uwagę wysoką zakaźność choroby, kluczowe jest odizolowanie chorego. Kwarantannie powinny podlegać ponadto wszystkie osoby mające kontakt z chorym w ostatnich 21 dniach. Trzeba pamiętać, że zakażenie małpią ospą może mieć przebieg bezobjawowy.

Możliwe powikłania zakażenia małpią ospą

Powikłania małpiej ospy rozwijają się na skutek ubytków odporności i nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego. Należą do nich zapalenie opłucnej, zapalenie gardła, zapalenie żołądka, zapalenie odbytnicy, zapalenie okrężnicy. Najpoważniejszym powikłaniem zakażenia małpią ospą jest zgon. Wskaźnik śmiertelności wynosi do 11% ogólnej populacji i dotyczy krajów afrykańskich. W grupie ryzyka znajdują się małe dzieci. 

Profilaktyka zakażenia małpią ospą

Profilaktyka zakażenia małpią ospą polega przede wszystkim na ochronie osobistej i przestrzeganiu zasad higieny, szczególnie w miejscach, gdzie występują ogniska zakażenia. Osoby opiekujące się chorym powinny stosować środki ochrony osobistej w postaci masek FFP2 lub FFP3, fartucha ochronnego barierowego, rękawic ochronnych, okularów osłaniających oczy. Należy pamiętać również o osłonie ciała długimi rękawami i regularnie dezynfekować dłonie. 

Profilaktyka zakażenia opiera się również na szczepieniach ochronnych. Preparat może być podawany zarówno przedekspozycyjnie, jak i poekspozycyjnie (czyli przed infekcją jak i osobom, które przebyły chorobę). Wskazaniem do przyjęcia szczepienia są podróże do krajów występowania małpiej ospy, a także praca w laboratorium i szpitalu. 

Czym różni się małpia ospa od zwykłej?

Małpią ospę od ospy wietrznej odróżniają przede wszystkim czynniki etiologiczne i sposób przenoszenia patogenu. Ospa wietrzna występuje u człowieka, natomiast wirus małpiej ospy jest chorobą odzwierzęcą zagrażającą zarówno ludziom, jak i zwierzętom. Rezerwuarem wirusa małpiej ospy są gryzonie. Kolejną różnicą jest sposób leczenia zakażeń. Chociaż w obu przypadkach, stosowana jest terapia objawowa, to osoby zakażone wirusem małpiej ospy podlegają obowiązkowej hospitalizacji i kwarantannie.