Co to jest przeszczep allogeniczny? Kto może zostać dawcą?

Co to jest przeszczep allogeniczny?

Przeszczep to przekazanie pacjentowi zdrowych komórek, tkanek, narządu w całości lub w części w celu poprawy jego zdrowia. Przeszczepienie allogeniczne najogólniej można przedstawić jako transplantację od osoby niebędącej bliźniakiem homozygotycznym (czyli wykazującej bardzo wysokie podobieństwo materiału genetycznego) w stosunku do biorcy. Przeszczep allogeniczny przeprowadzony może być od członka rodziny lub osoby obcej, niespokrewnionej z chorym.

Warunkiem transplantacji jest zgodność antygenów tkankowych. Tkanki/narządy pobierane do przeszczepu nie mogą być objęte chorobą. Przed przeszczepieniem wykonuje się badania wykluczające choroby, które mogłyby zostać przekazane biorcy przeszczepu. Pobranie tkanek czy narządu odbywa się podczas operacji chirurgicznej. Narząd jest następnie przechowywany w odpowiednich warunkach i w krótkim czasie przekazywany biorcy. Aby zminimalizować ryzyko odrzucenia takiego przeszczepu, pacjenci muszą przyjmować leki o działaniu immunosupresyjnym (czyli obniżające naturalną odporność organizmu, by nie „atakował” on „obcej” tkanki i w efekcie nie odrzucił przeszczepu).

Przeszczep allogeniczny a inne rodzaje przeszczepów

W transplantologii poza wspomnianym wyżej przeszczepem allogenicznym wyróżnia się trzy inne rodzaje przeszczepów: autogeniczny, izogeniczny, ksenogeniczny. Przeszczep wykonywany w obrębie jednego organizmu określany jest mianem autologicznego. To najbezpieczniejszy rodzaj przeszczepów, w którym ryzyko powikłań jest niewielkie i nie ma ryzyka odrzucenia przeszczepu, tkanka jest bowiem w pełni akceptowana już od samego początku przez układ odpornościowy. Przykładem takiego przeszczepu jest np. przeszczep własnego szpiku kostnego w leczeniu niektórych chorób nowotworowych, przeszczep skóry, włosów czy ścięgien albo fragmentu żyły.

Drugim rodzajem transplantacji jest przeszczep izogeniczny. Polega on na przeszczepie tkanek/narządów pomiędzy bliźniakami jednojajowymi, które wykazują duże podobieństwo genetyczne, co przekłada się na pomyślność zabiegu.

Ostatnim rodzajem jest przeszczep ksenogeniczny. Polega on na transplantacji tkanek/narządów pomiędzy osobnikami różnych gatunków. Przykładem tego rodzaju transplantacji jest przekazanie człowiekowi tkanek/narządów od świni.

Kto może zostać dawcą w przeszczepie allogenicznym?

Zgodnie z ustawą transplantacyjną komórki, tkanki, narządy mogą zostać pobrane od:

• dawcy zmarłego (przeszczepy ex mortuo),

• dawcy żywego (przeszczepy ex vivo). 

Przeszczep od osoby zmarłej przeprowadza się, gdy u dawcy narządów stwierdzono komisyjnie śmierć mózgową. Dawcą może być osoba, która nie wyraziła za życia sprzeciwu na pobranie tkanek/narządów po śmierci. Na gruncie ustawy transplantacyjnej ustanowiono konstrukcję tzw. zgody domniemanej. Oznacza to, że dopóki nie wyrazi się sprzeciwu na przeszczep, jest on dozwolony. Taki sprzeciw może zostać dokonany w trzech formach: 

• pisemne oświadczenie z własnoręcznym podpisem,

• ustne oświadczenie złożone w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzone,

• oficjalny wpis w rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich za pomocą specjalnego formularza.

Należy podkreślić, że członkowie rodziny nie są uprawnieni do decydowania o zgodzie lub sprzeciwie na pobranie tkanek/narządów po śmierci członka rodziny. Po sprawdzeniu centralnego rejestru, zweryfikowaniu, czy istnieje ww. sprzeciw od zmarłego, lekarz nie ma obowiązku pytać rodziny o zgodę na przeszczep.

Poza przeszczepem allogenicznym od osoby zmarłej możliwe jest również pobranie tkanek/narządów od osoby żywej pod warunkiem, że nie zagraża to bezpośrednio jej życiu. Kandydat na dawcę musi być dobrego stanu zdrowia. Konieczne jest stwierdzenie braku przeciwwskazań immunologicznych oraz psychologiczno-socjalnych do przeszczepu allogenicznego. Pobranie od dawcy żywego możliwe jest na rzecz krewnego w linii prostej (np. rodzica, dziecka), rodzeństwa, małżonka, osoby przysposobionej. Możliwe jest pobranie tkanek/narządów od osób spoza tego kręgu przy:

• występowaniu szczególnych względów osobistych,

• uzyskaniu zgody właściwego ze względu na miejsce pobytu lub zamieszkania dawcy sądu rejonowego, która wydawana jest po wysłuchaniu dawcy – wnioskodawcy oraz zapoznaniu się z opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej.

Osoba wnioskująca o bycie dawcą w przeszczepie allogenicznym powinna dołączyć ww. opinię Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej, pisemną zgodę biorcy na pobranie tkanek/narządu od tego dawcy, orzeczenie kierownika zespołu lekarskiego mającego dokonać przeszczepu o zasadności i celowości wykonania zabiegu. Przypadkiem wyjątkowym jest pobranie szpiku i innych regenerujących się komórek/tkanek, które nie wymagają zgody od sądu.

Mimo że nie trzeba deklarować zgody na transplantację po śmierci, wiele osób dodatkowo:

• rejestruje się w bazach dawców różnych organizacji pozarządowych,

• nosi bransoletki bądź karty dawcy, potwierdzające ich zgodę.

Dzięki rozwojowi rejestrów dawców niespokrewnionych liczba potencjalnych dawców zarejestrowanych w światowej bazie (z ang. Bone Marrow Donors Worldwide, BMDW) systematycznie rośnie. W związku z tym coraz więcej chorych ma możliwość znalezienia dawcy.

Co można przeszczepić od zmarłego, a co od żywego dawcy?

Transplantacja przeprowadzana jest wówczas, gdy zostały już wyczerpane wszystkie możliwości leczenia. Z reguły przeszczepy allogeniczne wykonuje się od osoby zmarłej. Nerki, mięsień sercowy, płuca, wątroba, trzustka, jelito i rogówka to narządy, które można pobrać od osoby zmarłej. Obecnie wykonuje się również przeszczepienia wielotkankowe, czyli na przykład przeszczep kończyny górnej lub przeszczep twarzy. Natomiast od żywego dawcy pobiera się: nerki, szpik kostny, fragmenty wątroby.